آتـش زدن بقایـای گیـاهی در مـزارع؛ فرصت سـوزی یا فرصت سازی؟

آتش زدن بقایای گیاهی و کاه و کلش مزارع، اتفاقی ست که گاه و بیگاه شاهد آن هستیم و کشاورزان عمدتا بدون آگاهی از پیامد ها، اقدام به چنین عملی می نمایند! این عمل یکی از سنت هایی ست که در کشاورزی سنتی ما گاه و بیگاه ، آن هم متاثر از دلایل مختلف همچون چشم هم چشمی، زیبایی شناسی بی نظیر ما، از بین بردن علف های هرز و خار های زمین، بالا بردن کیفیت خاک! و گاها آن خوی تساهل طلب که همیشه بهترین راهکار را در صرف زمان و کار کمتر، و مع الاسف مطالعه و تفکر کمتر می بیند تظاهر می یابد. در باب آن علل ابتدایی که هر کدام از ما روز ها و شب ها قادر به تمثیل، تشریح و بر شمردن مصادیق آن هستی و لزومی به تبیین نقش آن ها در اعمال ما نیست اما در بعد علمی این موضوع لازم است مباحثی مطرح گردد، بدین منظور ؛ ابتدا باید دنبال عوامل متظاهر این سنت باشیم. 

دلایل متعددی برای اقدام به چنین عملی وجود دارد، برخی از آن ها همانطور که گفته شد نیازی به تشریح و تبیین ندارد. اما برخی دلایل را لازم است به تفصیل بررسی نمود، مانند؛ از بین بردن خار و علف هرز، که باید این مژده را به بهره وران از این روش داد که این کار آن هم در اواخر دوره ی رشد که بذور علف های هرز به زیر خاک رفته است آنچنان پاسخگویی مناسبی نخواهد داشت که هیچ! در عوض، عوارض و پیامد هایی هم دارد که در بلند مدت بدون هیچ شک و تردیدی ما را از کرده خود پشیمان خواهد نمود! علاوه بر این در برخی موارد نیز افراد بصورت کاملا آگاهانه و با چشم داشتن به برخی اثرات مفید ( در کوتاه مدت ) این کار که هرگز قابل قیاس با مضرات آن نیستند اقدام به چنین عملی می نمایند.

در این مورد بحث را باید از دانستن و ندانستن به آنچه در حیطه منطق علمی مورد مطالعه قرار می گیرد، سوق داد. در باب فواید این کار( لازم به تکرار است، در کوتاه مدت) باید به در دسترس قرار گرفتن برخی عناصر موجود در خاک اشاره کرد که البته برخی هایشان برای دوره ای متوسط در دسترس خواهند بود و برخی دیگر چون نیتروژن طی یک دوره بسیار کوتاه به یک نقطه اوج رسیده و سپس از دسترس خارج می شوند! ( یکی از دلایل رشد سریع برخی گیاهان پس از آتش زدن مزارع همین مورد است) اما برای مقایسه باید آنچه از بدی ها و خوبی ها، فواید و مضرات هست مقابل یکدیگر قرار داد!

 پس لازم است نگاهی به مضرات داشته باشیم و هر کس بر حسب شرایط خویش راهکار مناسب را انتخاب کند. از مضرات این سنت و راهکار غلط باید به تصعید برخی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه ( همچون گوگرد و نیتروژن و…)، از بین بردن مهمترین منبع آلی خاک (که همان بقایای گیاهی می باشد و مهمترین عامل در حفظ ساختار خاک است)، قرار دادن خاک در معرض فرسایش، تخریب خاک از لحاظ ساختار میکروبیولوژی و موجودات ریز خاک زی (میکروارگانهایی که اساسی ترین نقش را در رشد گیاهان دارند)، از بین بردن موجودات ماکروی خاکزی (همچون کرم های خاکی که رابطه تنگاتنگی با فعالیت ریشه ای و همچنین نفوذ آبی دارند) پایین آمدن شدید راندمان آب، کاهش قدرت حفظ آب و همچنین پیامدهای زیست محیطی مخرب آن من جمله؛ آزاد شدن گازهای گلخانه ای و همچنین امکان خسارت زا بودن آن برای سایر مزارع اشاره نمود.

در سیستم های کشاورزی نوین بر خلاف آنچه ما انجام می دهیم، بقایای گیاهی به عنوان یکی از مهمترین فاکتور های حفظ و بهبود حاصلخیزی خاک و عامل جلوگیری از بیابان زایی مطرح است و از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اما در کشاورزی سنتی، ما به وفور شاهد این هستیم که نه تنها هیچ استفاده ای از این بقایا که حکم کود را برای زمین دارند، نمی شود بلکه کشاورزان سعی در امحاء آن ها با آتش هستند. در واقع کشاورزان ما در به دست خود حیات را از زمین های خود گرفته و آن ها را در معرض تخریب، فرسایش و نابودی قرار می دهند.

نویسنده: آرش مندا – کارشناس ارشد بیوتکنولوژی