زبان عرصه هویت زایی و هویت زدایی

از سال ۲۰۰۶ که به صورت رسمی ۱۵ ماه می به یاد انتشار اولین شماره نشریه هاوار توسط انستیتوی زبان کردی استانبول به عنوان روز زبان کردی معرفی شد، این انتخاب حرف و حدیث های بسیاری را به دنبال داشته است. برخی از زبان شناسان کرد این روز را متعلق به همه کُردزبانان می دانند و برخی دیگر فقط مختص به لهجه کرمانجی می دانند، به هرحال هدف این نوشتار آسیب شناسی عدم آموزش به زبان مادری است.

زبان پدیده‌ای اجتماعی است و با رشد جامعه به سوی تکامل متحول می‌شود و جزو پدیده‌هایی است که با انسان می ماند و با انسان مضمحل می‌شود. زبان مادری ابزاری برای تفکر است، نقطه تماس زبان و تفکر این است که نسل های بالاتر از زبان برای انتقال فرهنگ به جوان ترها بهره می‌برند، یعنی زبان ابزار اجتماعی سازی بوده و امکان آموزش و نام گذاری واقعیات را ایجاد می‌کند، انسان‌ها با صحبت کردن همدیگر را می‌فهمند. روند تکامل انسان در جامعه با زبان به نسل‌های بعد منتقل می‌شود. اگر زبان از جامعه انسانى گرفته شود، چرخه اجتماعی باز می‌ایستد.

زبان یکی از اجزاى بسیار مهم و حیاتی زندگى، تفکرات و رفتارهاى ماست. کمتر کسی است که بگوید در زندگی روزمره از صحبت کردن به زبان مادرى لذت نمی‌برد. هر یک از ما هر چقدر هم به زبان دیگری غیر از زبان مادری خود مسلط باشیم، زبان مهم و حیاتی براى بیان احساسات یا درک‌مان، همان زبانى است که براى اولین بار به وسیله آن سخن گفته و ارتباط برقرارکرده‌ایم.

شماری از خانواده های کُردزبان با برداشت غلط به جای تقویت زبان خود، به پنهان سازی آن و زدودن این «لکه ننگ» از فرزندان خود برمی‌خیزند و با کودک خود به زبان دیگر صحبت می‌کنند تا زبان دوم را مسلط تر شود، بدون لهجه باشد، در جامعه و درس رشد کند، شهروند درجه یک شود، تحقیر و تمسخر نشود و … غافل از اینکه از لهجه غلیظ قومیتی پدر و مادر هرگز لهجه غلیظ تهرانی زاده نخواهد شد، فرزند به دیده تحقیر به قومیت والدین و خود خواهد نگریست، والدین احساسات عاطفی و خشم خود را با زبان دوم نخواهند توانست به فرزندشان انتقال دهند و سرآغاز بی هویتی و فاصله بین فرزند و والدین همانجا خواهد بود.

از زبان گاه بعنوان سرمایه فرهنگی یاد می‌شود. وقتی از حفظ، توسعه و تقویت فرهنگ یک جامعه سخن به میان می‌آید، این زبان است که گذشته و حال آن جامعه را بهم پیوند می‌دهد. برخوردار نبودن از حق گویش به زبان هر اتنیک یا فرهنگ، خطر گسست مناسبات انسانی و طبیعی میان افراد را در بر دارد. فرهنگ صلح هنگامی شکوفا خواهد شد که مردم از حق طبیعى استفاده از زبان مادرى برخوردارباشند، هر زبانی مخزنی از تاریخ، ادبیات، دانش و خرد در خود دارد که با از دست رفتن هر کدام، فرهنگ و تمدن عمومی بشر به درجاتی فقیرتر می‌‏شود. زبان مادری، جایگزینی در ذهن انسان ها ندارد. هدف در گفتگو تنها تفهیم و تفاهم نیست و زمانی که زبان مادری را از انسان ها بگیرند، فکر و اندیشیدن را نیز از انسان خواهند گرفت که این امر به مرور منجر به کمرنگ شدن مشارکت آنها در جامعه خواهد شد.

در مجموع می‌توان اینگونه بیان کرد که عدم آموزش به زبان مادری باعث ایجاد سرخوردگی و احساس تحقیر و همچنین با از دست رفتن نبوغ در کودکان، مانع شکوفایى استعدادها در زمینه هاى مختلف می شود که این نتیجه ای جز نابودی تدریجی فرهنگ نخواهد داشت.

در ذهن بیشتر کودکان مفاهیم «تحصیل و مدرسه» با مفهوم های همچون سواد، فرهنگ، پیشرفت و شغل مناسب همنشین می شود و آن ها را تداعی می‌کند. اما با این وجود دیری نمی‌پاید که تحت تاثیر علل و عوامل مختلف این تصویر زیبا به تدریج درهم می‌ریزد و کمترین پیامد آن گریز از مدرسه و شکست تحصیلی است. از نظر علمی طبق بررسی های کارشناسان سازمان جهانی یونسکو یکی از مهمترین عوامل افت تحصیلی دانش آموزان مناطق دو یا چند زبانه همین عدم تدریس به زبان مادری آنهاست که پیامدهای منفی و ویرانگر اجتماعی و روانی را به همراه دارد.

والدین وارثان و حافظان زبان مادری خود هستند و باید آن را تمام و کمال به فرزند خود منتقل کنند، با تمام لغات، فکر، و زبان بدن با فرزند خود حرف بزنند و نه با یک زبان تلفیقی و ترکیبی از زبان‌های مختلف، یادگیری زبان مادری به رفتار مادر و پدر بستگی دارد و اینکه چقدر فرزندان خود را به این کار تشویق و از آنها در یادگیری زبان مادری حمایت کنند. بنابراین وظیفه خانواده ها این است که با نگاهی به گذشته و نوابغ قومیت خود و نیز نگاهی به کارنامه چند دهه اخیر در تکلم به زبان غیرمادری، اولا این روش را کنار گذارند، ثانیا خود زبان مادری‌شان را یاد بگیرند و در فقدان مسئولیت پذیری دولت‌ها، کار آموزش فرزندان‌شان را برعهده گیرند.

همانند یادگیری قرآن و چرتکه توسط نسل های پیشین ضعف در زبان مادری تنها یک ضعف زبانی نیست. هنگامی که از تحصیل به زبان مادری دفاع می شود، ممکن است برخی اینگونه پندارند که دوره این گفتارها به سر آمده و امروزه عصر جهانی شدن است، زبان فقط وسیله تفاهم و تکلم است و فرقی ندارد با چه زبانی صحبت کنی و بنویسی. اما زبان فقط وسیله تکلم، تفهیم و تفاهم نیست، زبان دروازه ذهن انسان به محیط اطراف و شالوده ذهنی اوست، زبان ستون هویت یک ملت است. انسان با زبان است که محیط خود را درک می کند و نظام فکری اش شکل می گیرد و وسیله خلاقیت و روشنگری است.