آشنایی اجمالی با منطقه صومای و برادوست

در این چند سطر بر آن شدم که بصورت کلی، گذری بر فرهنگ، آداب، سنت‌ها، اماکن تاریخی، گردشگری و موقعیت‌ها و ظرفیت‌های این منطقه صورت گیرد تا بتوان با معرفی و کمک در جهت توسعه و پیشرفت این منطقه، زمینه اقدامات اساسی در شأن مردم فهیم آن را فراهم نمود.

صومای و برادوست منطقه‌ای کوهستانی در نقطه صفر مرزی با کشور ترکیه واقع شده است، در هر فصلی از سال زیبایی‌های خدادادی‌اش را بر اهالی خون‌گرم و مهمانان همیشگی‌اش نمایان می‌کند، زبان اهالی این منطقه کردی کرمانجی و مذهب‌شان سنی (شافعی) می‌باشد، از ویژگی‌های اهالی این منطقه می‌توان به سخت‌کوشی، دلیری، مهمان‌نوازی، معرفت و تعصب به دین و خاک میهن اشاره نمود.

کار و پیشه اهالی این منطقه بیشتر کشاورزی و دامداری و گاها زنبورداری است. سالانه محصولات زیادی از قبیل: گندم، جو، نخود، ماش، سیب، گردو، زردآلو و … به سراسر کشور عرضه می‌شود.

شهر مرزی سرو

شهر سرو در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی با تصویب دولت و با ادغام چهار روستای سرو، کورآباد، بهیک و نوجوان با یکدیگر تشکیل شد.

شهر سرو در ۵۵ کیلومتری شهرستان ارومیه قرار دارد، این شهر نوپا با وجود گمرک سرو، تنها مرزی است که در مرکز استان قرار دارد و دارای ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بسیاری است. شهر سرو را می‌توان دروازه ورود به اروپا محسوب کرد، هرچند از زمان تبدیل شدنش به شهر چند سالی می‌گذرد و هنوز از لحاظ بافت جمعیتی و چهره شهری و وجود امکانات نتوانسته است انتظارات مردم منطقه را به عنوان یک شهر برآورده نماید، البته با وجود گمرک سرو و اخیرا تصویب منطقه ویژه اقتصادی و همچنین با اتمام جاده دو بانده بین‌المللی سرو – ارومیه می‌توان گفت در سال‌های اخیر باعث امیدواری اهالی منطقه و شهروندان این شهر شده است.

امکاناتی چون پارک سَیران، بازارچه مرزی، سالن ورزشی، محلات زیبای این شهر و البته گمرک سرو دلیل جذب، رفت و آمد و سرکشی بسیاری از هموطنان عزیزمان در سراسر کشور به این شهر است.

دهستان‌های منطقه:

منطقه صومای و برادوست با سه دهستان برادوست، صومای جنوبی و صومای شمالی و البته با منطقه کنار بَروژ که در زیرمجموعه برادوست قرار دارد، مجموعا دارای ۹۷ روستا است که بزرگترین روستای آن از لحاظ خانوار و تعداد جمعیت، روستای بزرگ گنگچین می‌باشد، این روستا در دهستان برادوست با مردمانی بسیار فهیم و بافرهنگ که همیشه در بین مردمانش به گنگچین رنگین شهرت دارد و با حدود ۱۳۰۰ خانوار نزدیک به شش هزار نفر جمعیت دارد.

بعد از روستای گنگچین از لحاظ خانوار و جمعیت، روستای مَمَکان با ۴۰۰ خانوار و هزار و ۹۳۰ نفر جمعیت، دومین روستای بزرگ در این منطقه است که در انتهای صومای شمالی قرار گرفته است. این روستا نیز با موقعیت جغرافیایی و مردمان خونگرمی که دارد، تقریبا نوعی پل ارتباطی این منطقه با شهرستان سلماس نیز محسوب می‌شود.

این منطقه روستاهای پرجمعیت و خوش آب و هوا و زیبای دیگری نیز دارد.

روستاهای کورانه، گلشیخان، هفت‌ساران، ملونه، نی‌چالان، عمرآباد، مافران، خوشالان، آودیلان، قره آغاج، هشتیان، باوان، جوهنی، هورسین، سیدان، صورمان آباد، قونی، صوفیان، خره گوش، آغسقل، جوجهی، بردوک و کوران از روستاهای پرجمعیت این منطقه می‌باشند.

مشاهیر این منطقه:

این منطقه مانند سراسر ایران دارای مشاهیر، شعرا، هنرمندان و نخبگان بسیاری است که به عنوان نمونه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱) مرحوم ماموستا سه‌ێدا مە‌لا جلال انصاری امام جمعه قونی؛ ماموستای مرحوم سه‌ێدا از شخصیت‌های دینی، کاریزما و معتبر بین علمای و اهالی دیندار منطقه بود که تابحال نیز برای مردم، معتمد و تکیه‌گاه علمی و معنوی ماندگاری است.

۲) ماموستا ملاعبید جلیلی از علمای برجستە و صاحب‌نام این منطقه که از جهت ثقه علمی و هم از بعد معنوی هنوز هم که هنوز است نام‌ وی زبان‌زد خاص و عام است؛ جالب این است ایشان جهت کسب علوم متداوله در مدرسه نظامیه بغداد و الازهر مصر و شهر وان ترکیه در آن دوران با همه شرایط صعب و سختی که بود حاضر و کسب علم و دانش نموده و اما جهت خدمت بە زادگاه خویش بازگشت.

۳) مرحوم ابراهیم نوروزی از شعرا و هنرمندان (ده‌نگ بێژ) تاریخی و حماسی این منطقه که شهرتی جهانی دارد، به اسم “بره” شناخته می‌شد. وی اصالتا اهل روستای جوهنی در منطقه صومای بود و صدای گرم آن مرحوم هنوز ماندگار است.

۴) سیدجلال نظامی اهل کورانه سرو است، وی نیز شاعری بسیار توانمند است که در امر نویسندگی و بیان شعر به زبان کُردی بسیار خبره و از افتخارات کشورمان محسوب می‌شود.

۵) سیدعزیز علوی کورانه اولین مجری کوردی بادینی رادیوی کردی در تهران بود؛ نامبرده نیز از افتخارآفرینان منطقه و ساکن روستای کورانه است.

۶) سیدفیصل مجتوی نیز نویسنده است و بزرگترین اثر وی را می‌توان به ترجمه قرآن کریم به زبان کُردی کرمانجی اشاره نمود.

مناطق گردشگری

منطقه صومای برادوست یکی از زیباترین مناطق سرسبز شهرستان ارومیه است، علاوه بر اینکه دارای آب و هوای بسیار مناسبی است، یکی از بکرترین و زیباترین جاذبه‌های طبیعی در ارومیه برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح در کنار دوستان و خانواده‌ها می‌باشد. علی‌الخصوص در فصل بهار نمادی از بهشت واقعی است. اماکن تفریحی در این منطقه بسیار فراوانند از جمله:

امتداد رودخانه سرو که سرآغاز آن از کشور ترکیه و انتهای آن با گذر از روستاهای مافران، گندوک ملا، چره، اسکندرآباد و نی‌چالان و رسیدن به روستای بسیار دیدنی و گردشگری آسنگران به رودخانه مارمیشو ختم می‌گردد، فضای بسیار سرسبزی را در فصل بهار برای مسافران و دوست‌داران طبیعت مهیا می‌نماید و سالانه در این مسیر پذیرای بسیاری از علاقمندان به طبیعت می‌باشد.

کوه کوتول نمادی از قامت و بلندی در بین کوه‌های منطقه است که یکی دیگر از زیبایی‌های این طبیعت خدادادی را نمایان می‌کند و در قلب آن دره موشان و تراوا هر ساله میزبان ده‌ها مسافر از جای جای ایران است و آنان را به سوی خود می‌کشاند.

بسیاری از روستاهای این منطقه انگار آب و هوای ییلاقی دارند از جمله (کنه میش گلشیخان که برخی به قلعه بودن آن اذعان نموده‌اند) و سرازیر شدن آب‌های سرد بهاری در روستاهای مرزی چون فیروزیان، بردیزی، کوران و حسنلو که در واقع می‌توانند نمادی از بهشت سرسبز این دیار باشند.

شاید از دیدنی‌ترین جاهایی که می‌شود از آن نام برد آبشار یخی ممکان (گەلیێ سولێ) این آبشار یکی از بزرگترین آبشارهای استان آذربایجان غربی است که در فاصله حدود ۷۵ کیلومتری شهرستان ارومیه در منطقه صومای و در ۴۰ کیلومتری شهرستان سلماس قرار گرفته دارد. این آبشار به ارتفاع تقریبی ۳۵ متر می‌باشد که در نزدیکی روستای ممکان، مناظر بدیعی بویژه در زمستان به وجود می‌آورد، در تابستان نیز دوست‌داران طبیعت را جذب خود می‌کند. سرازیر شدن آب آن از لابلای کوه به دره تصاویر بسیار مجذوب کننده و چشم‌نوازی را علی‌الخصوص در فصل زمستان با یخ گرفتن و فرود آمدن قندیل، بر جای می‌گذارد.

کوه شیخ بازید

کوه شیخ بازید واقع در روستای باوان یکی دیگر از جاذبه‌های این منطقه به شمار می‌آید و با قرار گرفتن در برابر کوه کوتول، مانند دو برادرند که ابرها را از آن طرف مرز به دیگری تحویل می‌دهند.

مقبره شیخ بازید و خواهرش که بر روی کوه ۲۷۰۳ متری قرار دارد، سالانه تعداد زیادی بازدید کننده را به قله کوه می‌کشاند.

همچنین:

چشمه گوگرد و معدنی روستای جوهنی

این چشمه که در سه‌راهی پل روستای جوهنی قرار دارد بسیار جوشان و از آب فراوانی برخوردار است و سال‌ها میزبان مردمان زیادی از دور و نزدیک است. این چشمه دارای آبی گیردار که بیشتر به چشمه گوگرد معروف است که گویا از آب جوشان برای بسیاری از بیماری‌ها از جمله سنگ کلیه استفاده می‌گردد.

آثار تاریخی

۱) قلعه بردوک در داخل تنگه صعب‌العبور و دور افتاده روستای حسنی در حدود ۶ کیلومتری روستای مرزی و کوهستانی بردوک از توابع دهستان صومای برادوست ارومیه در ارتفاعات مرزی ایران با ترکیه بر بلندای کوه بنا شده، این قلعه مستحکم در دوران اقتدار حکومت صفویه ساخته شده است. این قلعه یکی از آثار تاریخی و از قدمت بسیار زیادی برخوردار است که در سال ۱۰۷۸ ه.ق. توسط “تقی سلطان بن نظر بیگ بن غازی” احداث شده است. (خبرگزاری تسنیم)

۲) قلعه بردیزی (نزدیک به روستای فیروزیان) یکی دیگر از آثار تاریخی این منطقه است که قدمت آن از نظر تاریخی مشخص نیست ولی در یک کیلومتری روستای فیروزیان واقع شده است. این قلعه در دل کوه ایجاد شده است و در منطقه به (کەلا خرابە) معروف است.

اهمّیت اصلی قلعه کەلا خرابە به خاطر وجود چند اتاقک کە در دل صخره با دست ‌کنده شده، گویا قدمت آن به هزاره اول قبل از میلاد بر می‌گردد.

۳) کلیسای سرگیس صورمان آباد

این کلیسا در تپه‌ای بالای روستای صورمان آباد قرار دارد.

در این کلیسا کتیبه‌ای که حاوی تاریخ ساخت یا قدمت آن باشد، دیده نشده است. در مورد تاریخ ساخت آن اطلاعات مکتوب و مستندی در دست نیست، ولی بیشتر محققانی که از کلیسا دیدن کرده‌اند، تاریخ ساخت آن را قرن هجدهم میلادی حدس می‌زنند.

معادن

منطقه صومای برادوست دارای ذخایر معدنی مختلفی است. ذخایر شن و ماسه کوهی و رودخانه‌ای، سنگ تزئینی مرمر روستای جلقران، ذخایر آهن و تیتانیوم در صومای شمالی و همچنین اطراف روستاهای مجروسه و آسنگران و یکی از بزرگترین ذخایر تیتانیوم کشور در روستای قره آغاج نمونه‌هایی از این ذخایر هستند.

معدن تیتانیوم قره آغاج با ذخیره قطعی ۵۶ میلیون تن و ذخیره احتمالی ۱۲۰ میلیون تن تیتانیوم حدود ۳۰ درصد ذخیره تیتانیوم کشور را شامل می‌شود و در صورت بهره برداری می‌تواند نقش حیاتی نه تنها در رونق اقتصادی این خطه از شهرستان ارومیه بلکه کل استان آذربایجان غربی و حتی کشور ایفا نماید. این ذخیره نیازمند توجه بیشتر مسئولین امر و حمایت همه جانبه از بهره‌بردار معدن جهت احداث هرچه سریع‌تر کارخانه فرآوری در منطقه است تا عملیات استخراج و بهره‌برداری معدن آغاز گردد و فرصت‌های شغلی مناسبی در منطقه ایجاد گردد.

منطقه زیبای صومای و برادوست دارای آب و هوای بسیار سالم، چشمه‌های جوشان، زمین‌های حاصل‌خیز کشاورزی، رودخانه‌های جاری و کوه‌های سر به فلک کشیده که تا دیروقت پوشیده از برف است، نیاز به توجه خاص مسئولین جهت استفاده بهینه از این منابع طبیعی را می‌طلبد.

سرمایه‌گذاران:

در سال‌های اخیر شاهد سرمایه‌گذاری دو تن از بزرگان سرمایه‌دار منطقه بودیم که تلاش‌های بی‌شائبه‌ای را جهت ایجاد فرصت‌های شغلی و الگوسازی در امر سرمایه‌گذاری در منطقه صومای برادوست انجام دادند که می‌تواند جهت ایجاد اشتغال و همچنین بهره‌برداری از ظرفیت‌های آب وهوایی و نیروهای انسانی تاثیر بسیار بسزایی در جهت توسعه و پیشرفت منطقه داشته باشد.

۱) حاج جبری درویشی با ایجاد کارخانه (ماد پسته ایرانیان) گروه بازرگانی بین‌المللی با بیش از سی سال سابقه کار در زمینه واردات و صادرات انواع خشکبار، ادویه جات، حبوبات و … در سراسر جهان تلاش نموده با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۲۰ میلیارد ریال مایه دلگرمی برای مردم منطقه و الگویی بسیار ارزنده برای سرمایه‌داران بومی باشد.

۲) شاپور پروین شعار ساکن روستای گنگچین با ایجاد یکی از بزرگترین گلخانه‌ی خاورمیانه و صرف میلیاردها تومان ریسکی بسیار بزرگ نمودند تا با حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال برای اهالی منطقه در این زمینه نمونه‌ای دیگر از ایثار و مردانگی را الگوسازی نمایند.

در خاتمه اعلام می‌گردد نگارنده با تحقیقات حضوری که در بیشتر این اماکن و آثار ذکر شده است شخصا حاضر و تلاش نموده است و همچنین در دیدار و گفتگوی حضوری با افراد وشخصیت‌های مختلف، منابع مورد نظر وثقه بودن آن را شهود عینی اعلام می‌دارد. قطعا ظرفیت‌های بی‌شمار دیگری را نیز می‌توان ذکر نمود که در حد توان به برخی از ‌آنان، در این منطقه اشاره شد، امید است مفید واقع گردد.

به قلم: فهیم بهنام

تصاویر: ولات نیـــــوز