طرح کلان سیاست خارجی ترکیه در قفقاز

طرح کلان سیاست خارجی ترکیه در قفقاز

✍️بقلم: سهیل فرهمند پژوهشگر مسائل ترکیه

به دنبال سقوط نظام سوریه با حاکمیت حزب بعث این کشور پس از ۵۳ سال به ریاست بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه توسط تروریست‌های وابسته به محور ناتویی_ترکی_صهیونیستی، اینک کشور جمهوری ترکیه با هدایت رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور این کشور در ادامه سیاست خارجی خود در منطقه به دنبال ایجاد و پیگیری طرح‌هایی کلان در منطقه قفقاز هستند که در دراز مدت می‌تواند تهدیدی جدی در امنیت ملی، اقتصادی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باشد.

پس از سقوط نظام سوریه به ریاست بشار اسد آخرین رئیس‌جمهور حزب بعث این کشور در صبح ۸ دسامبر سال ۲۰۲۴ میلادی توسط تروریست‌های تکفیری تحت حمایت ناتو، ترکیه و رژیم صهیونیستی، نقش دولت و دستگاه‌های اطلاعاتی کشور جمهوری ترکیه مانند سازمان اطلاعات ملی این کشور (میت) در آن پررنگ و مشهود بود. این کشور در ادامه و آینده برنامه کلان سیاست خارجی خود به دنبال آماده سازی و فراهم کردن شرایطی مناسب برای اجرایی سازی طرح نفوذ حداکثری خود در منطقه قفقاز جنوبی است که در این مسیر از سال‌های گذشته با ارتباط‌گیری‌ها، انتقال امکانات کافی و مورد نیاز و سرمایه‌گذاری‌های کلان و هدفمند خود در این منطقه به دنبال یک تاثیرگذاری مهم و حداکثری در قفقاز جنوبی است تا با عملی شدن این طرح توازن قدرت در این منطقه مهم و راهبردی را در تقابل با جمهوری اسلامی ایران بدست بگیرد. اما گام مهم و اساسی ترکیه برای نفوذ و تاثیرگذاری در قفقاز جنوبی به صورت علنی و نمایان ریشه در آغاز جنگ دوم قره‌باغ میان دو کشور جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در سال ۲۰۲۰ میلادی دارد. به دنبال شروع این نبرد میان دو کشور مذکور ترکیه نیز با حمایت از کشور جمهوری آذربایجان با عنوان کشور برادر آذربایجان به جبهه‌گیری علیه ارمنستان پرداخت و در این راستا کمک‌های مالی، نظامی، تسلیحاتی و رسانه‌ای هنگفتی را به دولت آذربایجان در مقابل دشمن او ارمنستان اعطا کرد که سر آغاز این روابط میان آنکارا و باکو شد. این حمایت‌های ترکیه از آذربایجان در شاخه مالی بر اساس آمارهای موجود از منابع ترکیه‌ای رقمی بالغ بر ۵ میلیون دلار تخمین زده می‌شود و در زمینه نظامی و تسلیحاتی نیز با ارسال مهمات و تجهیزات مورد نیاز به این کشور او را در پیروزی در جنگ دوم قره‌باغ که نتیجه آن تسلط بر منطقه قره‌باغ کوهستانی شد. اما با دقیق تر شدن بر روابط میان این دو کشور در می‌یابیم که تنها هدف آنها تحکیم روابط خود برای غلبه بر ارمنستان در نبرد مذکور نبوده است و آن پیروزی زمینه طرح دوم مهم، راهبردی و کلان دیگری به نام دالان تورانی ناتو به نام “زنگزور” است که این طرح مستقیما بر روی اقتصاد، سیاست، تعاملات فرهنگی و سایر موارد حیاتی کشور جمهوری اسلامی ایران اثرگذار خواهد بود. طرح راهبردی دالان تورانی ناتو به نام “زنگزور” که در اصل همانند طرح سقوط نظام سوریه یک طرح ناتویی_ترکی_صهیونیستی است، کشور جمهوری ترکیه را با یک خط ریلی مستقیم از منطقه قره سو ترکیه به جمهوری خودمختار نخجوان و از شهر اردوباد بدون نیاز به عبور از کشور ارمنستان یا جمهوری اسلامی ایران در حدود ۲۹ کیلومتر به شهر زنگلان کشور جمهوری آذربایجان متصل می‌کند و از آن طریق به دریای خزر و سرزمین‌های آسیای مرکزی راه پیدا می‌کنند. این طرح که مانند سایر طرح‌های کلان منطقه‌ای از سوی ناتو و رژیم صهیونیستی تدارک دیده می‌شود و سعی در تضعیف جایگاه منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران دارند و ترکیه هم پیمانکار امنیتی و دیپلماتیک آنها در منطقه ما است و در ماجرای منطقه قفقاز جنوبی نیز ترکیه هم به عنوان پیمانکار ناتو هم به عنوان یکی از طرف‌های نافع در این مسئله به نقش آفرینی خود می‌پردازد. در این پی ترکیه و رژیم صهیونیستی دو اقدام مهمی را انجام دادند تا به روند ایجاد این دالان کمک کند که شامل اعزام و استقرار تروریست‌های وهابی و پانترک از مناطق تحت اشغال خود در سوریه به مناطق مختلف جمهوری آذربایجان پس از پایان جنگ دوم قره‌باغ که به سود باکو به پایان رسید، همچنین استقرار پایگاه‌های نظامی و امنیتی رژیم صهیونیستی در مرزهای مشترک میان جمهوری اسلامی ایران به دنبال ایجاد تهدید و فشارهای گوناگون علیه کشور جمهوری اسلامی ایران و به دنبال آن اجرایی سازی این دالان تورانی مذکور در مرزهای شمال غربی ایران هستند. اما از همان ابتدا با مطرح شدن زمزمه‌های آغاز این طرح مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران به صورت قاطع، علنی و صریح مخالفت خودشان با اجرای این طرح را اعلام کردند و در مهم‌ترین و اساسی‌ترین مخالفت‌ها با این مسئله، آیت‌الله “سید علی خامنه‌ای” مقام معظم رهبری انقلاب اسلامی در دیدار خود با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در تابستان ۱۴۰۱ مطرح کردند و اینطور فرمودند:« اگر سیاستی درباره مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، چرا که این مرز یک راه ارتباطی چندهزارساله است.»

ترکیه به دنبال تقابل با چین

در مبحث تقابل چین و ترکیه هم می‌توان تمام تمرکز خود را بر روابط تجاری و منافع اقتصادی مستقیم دو طرف در بازرگانی بین‌المللی معطوف کرد زیرا در سوی قدرت شرق چین وجود دارد که طبق توافقات مناسبی که میان چین و ایران وجود دارد چین با استفاده از گذرگاه تاریخی راه ابریشم به دنبال انتقال کالاهای تجاری خود از طریق ایران، عراق، سوریه و در نهایت دریای مدیترانه به اروپا است که با نا امن ساختن سوریه در حال حاضر و اشغال احتمالی شمال عراق در آینده به دنبال نفع بردن کلان از این تجارت پر سود از طریق عبور این گذرگاه از درون مرزهای خود است و حتی در این بخش از نگاه رقابتی به ایران دست برنمی‌دارد تا با افتتاح دالان تورانی ناتو موسوم به زنگزور در قفقاز جنوبی منفعت کامل این تجارت را نسیب خود کند. اما یکی از مهم ترین اقداماتی که علیه چین انجام داده است سازماندهی و استفاده از ترک‌های ایغور این کشور در قالب تیپ‌های تروریستی سلطان مراد و نورالدین زنگی است که از طریق تامین مالی، تجهیزاتی و عقیدتی آنها در این نبردهای اخیر می‌تواند به عنوان یک تهدید مهم علیه حکومت چین قلمداد شود.

فشار ارمنستان در تله غرب و منافع گرجستان

در این مسئله علاوه بر کشورهایی که از تاثیرگذاری‌های اساسی و مستقیم آنها نام برده شد دو کشور جمهوری ارمنستان و گرجستان نیز در ماجرای زنگزور نقش خواهند داشت. اکنون مقامات ارشد کشور جمهوری ارمنستان طی یک سال گذشته با تقویت ارتباط‌های خود به صورت غیر مستقیم با مقامات ارشد ترکیه که در آخرین اظهارات مقامات ارمنی نیز واهان کوستانیان معاون وزیر امورخارجه ارمنستان در رابطه با روابط میان ایروان و آنکارا اینطور گفت:« ما صمیمانه علاقه‌مند به عادی‌سازی روابط با ترکیه هستیم. ما معتقدیم که حل و فصل روابط با آنکارا می‌تواند تاثیر مثبتی بر روند حل و فصل میان ارمنستان و آذربایجان داشته باشد.» در روابط این کشور با غرب نیز بسیار روابط خود را با آمریکا تقویت کرده است و این موضوع پس از انتخاب ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا شدت گرفته است و سبب جدایی ارمنستان از روسیه شده است تا جایی که در آخرین سفر نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان به مسکو به دیدار ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور این کشور نرفته است. اما گرجستان نیز به دلیل ترانزیتی بودن موقعیت جغرافیایی اش میان قفقاز جنوبی و قاره اروپا با گسترش روابط خود با ترکیه و جمهوری آذربایجان و با توجه به اوضاع داخلی موجود در این کشور به دنبال افتتاح این دالان تورانی ناتو است تا از تجارت میان چین و آذربایجان برای عبور ترانزیت‌ها به اروپا سهم خود را برداشت کند.

اما با توجه به اینکه ترکیه در مسئله سوریه با اشغال غیر مستقیم دمشق توسط تروریست‌های تکفیری و پانترک تحت حمایت خود به یک پیروزی و اطمینان خاطر منطقه‌ای در مقابل جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر رسیده است و در سریع ترین و مناسب ترین زمان ممکن به دنبال پیاده سازی گذرگاه ناتویی زنگزور در مرزهای شمال غربی ایران است و در این راستا می‌باست دو اقدام دیپلماتیک و یک اقدام راهبردی را در دستور کار خود قرار دهیم یکی از اقدامات دیپلماتیک ما می‌باست جذب حاکمیت ارمنستان به سوی جمهوری اسلامی ایران از طریق میانجگری روسیه باشد که بر اساس امتیازات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی موجود می‌توان روند نزدیکی این کشور به ترکیه و غرب را کاهش داد و این معادلات را به نفع خودمان نزدیک کنیم. دیگر اقدام دیپلماتیکی که می‌توان از آن بهره برد تحکیم روابط سیاسی و اقتصادی خود میان گرجستان از طریق نزدیک کردن خود به دولت جدید در کشور گرجستان و آسوده کردن خاطر آنها از لحاظ سود اقتصادی آنها مبتنی بر بقای خط مرزی میان دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان و سهم بری گرجستان از این ارتباط ترانزیتی موجود می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد.

در زمینه اقدام راهبردی نیز ما می‌توانیم با حمایت از ظرفیت نیروهای کرد سوریه در مقابل تروریست‌های تحت حمایت ترکیه این کشور را تا حد ممکن در مسئله سوریه که برای آنها دارای ارزش راهبردی و ژئوپلتیکی است متوقف و سردرگم کنیم تا آهسته آهسته از طرح‌ خود برای منطقه قفقاز جنوبی عقب بنشیند و با این اقدام هم زمان را به نفع دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران مدیریت می‌شود و هم توان سیاسی، اطلاعاتی و نظامی ترکیه را تضعیف خواهد شد.