اردوغان و طالبانِ افغانستان

مقدمه

تاریخ نظام بین‌الملل شاهد جابه‌جایی قدرت‌ها از طریق کودتا یا زور اسلحه بوده است. همزمان با ایجاد آشوب و جابه‌جایی قدرت و فقدان یک دولت مرکزی در یک کشور، دولت‌های خارجی و همسایه‌ی دولت آشوب زده بدنبال تعریف منافع جدید و تاکید بر اشتراکات فکری و ایدئولوژیک خود هستند تا بتوانند از این دریای آشوب، کلاه نّمدی برای خود بسازند. افغانستان در ماه جاری شاهد جابه‌جایی قدرت از یک دولت دموکراتیک به یک حزب بنیادگرای اسلامی طالبان بود. ترکیه بعنوان کشوری خاورمیانه‌ای از دیرباز روابط حسنه‌ای با احزاب اسلامی افراطی در خاورمیانه داشته است و به منظور دستیابی به اهداف استراتژیک و دوربرد خود منافع ملی خود را به تحرکات این گروه‌های بنیادگرا پیوند زده است. نوشتار حاضر در پی واکاوی دلایل دخالت و حمایت ترکیه از گروه بنیادگرای طالبانِ افغانستان است.

روابط اردوغان و افغانستان

با تسلط طالبان بر افغانستان، تمایل ترکیه به دخالت در افغانستان با حفاظت از فرودگاه کابل فزونی گرفته است. ترکیه با حفظ منافع ونیروهای نظامی خود در افغانستان، به تماشای شکل‌گیری “امارت اسلامی افغانستان” نشسته است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نگاه مثبتی به ایدئولوژی طالبان دارد، چون فقه اسلامی ترکیه و افغانستان مشابه یکدیگر هستند و از یک مکتب اهل سنت حنفی (مدحاب) سرچشمه می‌گیرند. اردوغان به عنوان یک مسلمان معتقد، ممکن است مجاری ارتباطی جدیدی با اربابان جدید افغانستان پیدا کند.او با گلبدین حکمتیار، نخست وزیر سابق افغانستان و رهبر سیاسی حزب اسلامی، چندین دهه رابطه نزدیک دارد. اردوغان پس از جلسه کابینه روز پنجشنبه گذشته گفت که: “ترکیه آماده مذاکره با طالبان است و هدف ما این است که با دولت طالبان در ارتباط باشیم و بر سر یک دستور کار مشترک به توافق برسیم، زیرا ما ثٌبات و امنیت آن کشور را خواهانیم”.

سهیل شاهین، سخنگوی طالبان روز جمعه به روزنامه ترکی ترکیه گفت: “برای ما، ترکیه بازیگر بسیار مهمی است. این کشور هم در جهان یک دولت محترم و قوی است و هم در امت اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. روابط افغانستان با ترکیه را نمی توان با هیچ کشور دیگری مقایسه کرد. ما بیش از هر کشور دیگری به دوستی و حمایت ترکیه نیاز داریم. ” پیام‌های اولیه هم از آنکارا و هم از کابل مثبت است. ترکیه دلایل متعددی برای تمایل مثبت به وقوع حوادث در افغانستان دارد که ر اینجا به این دلایل اشاره می‌شود:

۱: اسلام سیاسی: اسلام سیاسی در نتیجه دستاوردهای طالبان، در دستور کار جامعه جهانی قرار می‌گیرد. تصور می‌شد که این ایدئولوژی در بسیاری از کشورها شکست خورده است. رژیم طالبان اکنون ممکن است به آزمایشگاهی تبدیل شود که در آن می‌توان شیوه‌های مختلف اسلام سیاسی را آزمایش کرد. بسیاری از کشورها دیر یا زود طالبان را به رسمیت می‌شناسند. جنگجویان القاعده و داعش که در سراسر جهان پراکنده شده‌اند ممکن است اکنون به افغانستان نقل مکان کنند، جایی که آنها احتمالاً از حمایت قانونی یک دولت برخوردار خواهند بود و می‌توانند آن را به مرکز جذب بنیادگرایان تبدیل کنند. چند سال پیش، یکی از شهروندان ترکیه‌ای که در حال قاچاق زن و فرزندانش به سوریه بود در دادگاه گفت “شیوه‌ای که اسلام در مناطق تحت کنترل داعش در سوریه اجرا می‌شود بیشتر با تصور من از اسلام مطابقت داشت.” بسیاری دیگر مانند او ممکن است اکنون سعی کنند به افغانستان نقل مکان کنند. جدا از این نگرش در سطح فردی، ترکیه – به همراه پاکستان – ممکن است حامیان واقعی رژیم طالبان افغانستان شوند. این امر می‌تواند یک کشور سکولار مانند ترکیه را که متحد ناتو و مستعد عضویت در اتحادیه اروپا است را به دولتی نامطلوب در منطقه و سیستم بین الملل تبدیل کند.

۲: اقوام ترک افغانستان: افغانستان شامل اقوام ترک متعدد است. قوم هزاره یکی از اقوام ترک است از آنجا که آنها مذهب شیعه را پذیرفته اند، ممکن است اولویت زیادی برای دولت متعصب اهل سنت آنکارا نباشند، اما آنها ۱۰ درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل می دهند. قوم ترک دیگر، ازبک ها ۹ درصد و ترکمن ها ۲ درصد دیگر را تشکیل می دهند. در مجموع ، مردم ترک ۲۱ درصد جمعیت افغانستان را تشکیل می دهند. این آمار نیمی از جمعیت پشتون است که ستون اصلی جمعیت افغانستان را شکل می‌دهد. بنابراین، ترکیه نمی‌تواند چشم خود را بر آنچه در این کشور اتفاق می‌لفتد ببندد.

۳: روابط تاریخی ترکیه و افغانستان: بیش از یک قرن است که دولت ترکیه و افغانستان در بسیاری از زمینه‌ها همکاری کرده‌اند. علیرغم تصرف افغانستان توسط بنیادگرایان، همکاری دو کشور همچنان خوب و فشرده است. ترکیه طی ۱۶ سال گذشته ۱٫۱ میلیارد دلار کمک مالی به افغانستان داده است. همچنین تعهد دارد ۷۵ میلیون دلار دیگر در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ تأمین کند. این تعهد با دولت اشرف غنی، رئیس جمهور که اکنون از کشور گریخته است، موافقت شد. به منظور تداوم، ترکیه ممکن است اکنون این تعهد را با طالبان تمدید کند.

۴: مسئله پناهندگان: اتحادیه اروپا مقصد اصلی مهاجران افغان است. بلوک اروپا و ترکیه بر سر مساله پناهندگان هنوز با یکدیگر اختلاف نظر دارند. از آنجا که ترکیه در حال حاضر میزبان ۳٫۵ میلیون سوری است، به حداکثر ظرفیت خود برای اسکان پناهندگان رسیده است. آنکارا باید با اتحادیه اروپا درباره یک توافق عادلانه برای تنظیم جریان پناهندگان به سمت کشورهای عضو این کشور مذاکره کند.

۵: پان ترکها در ترکیه: حزب پان ترک حرکت ملی که مئتلف اردوغان است، نسبت به هر موضوعی که مربوط به قوم ترک در هر نقطه از جهان، از جمله افغانستان باشد، حساس است و بمنظور حفاظت از آنها خواهان دخالت بیشتر در افغانستان است.

نتیجه گیری:

افغانستان به جولانگاه دولت‌های خارجی و داخلی خاورمیانه برای دستیابی به منافع مادی خود تبدیل شده است. ترکیه بعنوان دولت خاورمیانه با تعریف منافع جدید و تاکید بر اشتراکات ایدئولوژیک خود با افغانستان، در پی دستیابی به منافع مادی خود است علاوه بر این مهمترین نکته این است که اردوغان در جستجوی ابزاری برای تحکیم قدرت داخلی خود در آستانه انتخابات عمومی ۲۰۲۳ و فرصتی برای برجستگی نقش خود در عرصه بین‌المللی است، زیرا او قصد دارد خود را به عنوان یک بازیگر مهم معرفی کند.

به قلم: آرام حسن‌زاد – کارشناس ارشد روابط بین‌الملل