دموکراسی را از حیوانات بیاموزیم

بسیاری از حیوانات با استفاده از سیستم‌های سیاسی آشنای ما انسان‌ها تصمیم‌گیری می‌کنند. و مطالعه‌ی عملکرد این سیستم‌ها در میان حیوانات می‌تواند برای ما هموساپین‌ها آموزنده باشد. در دموکراسی‌های حیوانی هم مثل دموکراسی‌های انسانی شیوه‌های رای‌گیریِ متفاوتی هست. مثلا میمون‌ها به هنگام تصمیم‌گیری برای جست‌وجوی محل بعدیِ غذا، پشت رهبر محبوبشان صف می‌کشند و هر رهبری که صف طولانی‌تری از هواداران داشته باشد پیروز می‌شود. کلونی‌های زنبور عسل وقتی که به خانه‌ای جدید نیاز داشته باشند بر سر اینکه به کجا بروند رای‌گیری می‌کنند. تامس سیلی زیست‌شناس دانشگاه کورنل نیویورک پی برده است که زنبورهای پیشاهنگ، گزینه‌های موجود را بررسی می‌کنند و از طریق رقصی بسیار پیچیده در هوا اطلاعات اولیه مکان‌های باالقوه (مسافت، جهت، کیفیت کلی) را به زنبورهای دیگر می‌دهند و وقتی که اکثریتی از زنبورها گزینه‌ی یک زنبور پیشاهنگ را تایید کرد، کلونی رهسپار خانه‌ی جدیدش می‌شود.

تحقیقات نشان داده است که دموکراسی‌های حیوانی هم مثل دموکراسی‌های انسانی ممکن است به بی‌راهه بروند و عملکرد نامطلوب داشته باشند. مثلا سیلی پی برده است که زنبورها گاهی اوقات مکانی متوسط الحال یا حتی بد را به یک گزینه‌ی آشکار بهتر ترجیح می‌دهند اما در تمام موارد این اتفاق بلا استثنا زنبورها گزینه‌ای موجه را که اول مقابل‌شان گذاشته شده پذیرفته‌اند و منتظر گزینه‌های بهتر نمانده‌اند. سیلی می‌گوید یکبار چندین زنبور را دیده است که به کندو بازگشته‌اند و رقص‌شان کم‌شور و کسل کننده بوده و زنبورها گزینه‌ی بهتری نداشته‌اند و بر سر بهترین گزینه از بین گزینه‌های متوسط توافق کرده‌اند اما در لحظه‌ی آخر زنبوری سر رسیده و خیلی هیجان زده شروع کرده به رقصیدن و رقصیده و رقصیده، مطمئنا جای فوق‌العاده‌ای پیدا کرده بوده ولی خیلی دیر شده بود زنبورها انتخابشان را انجام داده و رای‌گیری تمام شده بود.

در سال ۲۰۱۳ محققان موسسه‌ی توسعه‌ی انسانی ماکس پلانک، مدرسه اقتصاد لندن و دانشگاه ساسکس با استفاده از نظریه بازی‌ها نشان دادند که تمایل حیوانات به رفتار دموکراتیک به نفع آنهاست در مقایسه با تصمیماتی که رهبران جبار اتخاذ کرده‌اند، تصمیمات دموکراتیک معمولا ایرادات کم‌تری دارند علاوه بر این وقتی حیوانات فرصت بیان نظرات را دارند شکاف میان نتیجه ترجیحی یک عضو متوسطِ جمع و نتیجه نهایی، کمتر از آنی است که در صورت تصمیم‌گیری با حکم رهبری واحد وجود می‌داشت. به این طریق، دموکراسی حیوانی ثبات آفرین است، عده‌ی اندکی رای‌شان را به کرسی می‌نشانند اما اکثریت اعضا نسبتا راضی و خشنود هستند.

حتی در جوامع حیوانی استبدادی، توده‌ها معمولا حرفی برای گفتن دارند. مثلا اگر سگ‌های وحشی را در نظر بگیرید، اگر چه دسته معمولا پشت سر یک جفت سگ رهبر راه می‌افتند، یک سگ دون پایه‌تر هم اگر سودای شکار در سر داشته باشد می‌تواند با عطسه‌های پی در پی ادعایش را مطرح کند و اگر سگ‌های دیگر علاقه به حمایت از او داشته باشند با عطسه‌کردن‌هایشان رای خود را نشان می‌دهند و به او می‌پیوندند. ری اچ. واکر از پژوهشگرانی که برای نخستین بار درباره‌ی این رفتار مطالعه کرده است، می‌گوید “گروهی متشکل از ده سگِ در حال عطسه می‌تواند رهبر را براندازد، در آن لحظه به گفته‌ی واکر سگ‌های رهبر مجبورند که با شکار موافقت کنند.

نتیجه‌گیری

تصمیمات گروهی لزوما به آسانی اتخاذ نمی‌شوند واقعیت این است که تفاوت دیدگاه‌ها و نظرها می‌تواند به نتایج فوق‌العاده بهتری بیانجامد. سیلی می‌گوید که زنبورها وقتی “پیشینه، دانش تجربه متفاوتی با هم دارند” تصیمات درست‌تر و خردمندانه‌تری می‌گیرند. مثلا، زنبورهای پیشاهنگی که پیشتر تجربه‌ی غذایابی داشته‌اند ممکن است در جاهایی بدنبال خانه جدید بگردند که قبلا در آن به دنبال غذا گشته و یافته‌اند. جاهایی که زنبورهای پیشاهنگ دیگر ممکن است به آنها سر نزنند. لذا تکثر و تنوع میان زنبورهای پیشاهنگ به تنوع گزینه‌های بالقوه و بررسی جامع‌تر و بهترِ گزینه‌های موجود می‌انجامد. و مادامی که حیوانات هدف کلی مشترکی دارند، تکثر و تنوع دیدگاه‌ها نه تنها جامعه آنها را از هم نمی‌پاشد بلکه جامعه‌ی آنها را تقویت می‌کند و به نتایج بهتر برای همه می‌انجامد.

به قلم: آرام حسن‌زاد – کارشناس ارشد روابط بین‌الملل