موزاییک ایران؛ فراتر از فوتبال، در جستجوی زیست مشترک در ارومیه  

موزاییک ایران؛ فراتر از فوتبال، در جستجوی زیست مشترک در ارومیه  

✍آزاد یوسفی راد- روزنامه نگار

ما در ایران، ملتی واحد را تشکیل داده‌ایم که تاریخ و جغرافیای آن بر اساس تنوع بنا شده است. موضع اصلی و غیرقابل انکار این یادداشت این است که هیچ شهروند ایرانی را نمی‌توان از حق بنیادین زندگی، بروز علایق و ابراز هویت فرهنگی و فردی‌اش در هیچ نقطه‌ای از این سرزمین محروم کرد. ایران، ملک طِلق هیچ قوم، نژاد یا گروه خاصی نیست. این حقیقت در تار و پود هویت ملّی ما تنیده شده است.

ظرفیت قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان میثاق ملّی، گستره‌ای بسیار وسیع دارد، حتی برای شهروندانی که تابع دین مبین اسلام نیستند. قانون اساسی با در نظر گرفتن این تنوع، حقوق بنیادینی را تضمین نموده است. در کنار تأکید بر اسلامیت نظام، قوانین اجازه داده‌اند که به احوال شخصیه ایرانیان مسیحیان، ارامنه، کلیمیان و دیگر پیروان ادیان شناخته‌شده در محاکم بر اساس مقررات مذهبی خودشان رسیدگی شود. این امر نشان می‌دهد که حتی در حوزه عبادات، احوال شخصیه و مسائل خانوادگی، چارچوب قانونی برای زیست متفاوت و مسالمت‌آمیز فراهم است.

استان آذربایجان غربی و مرکز آن ارومیه، تصویری روشن از زیست مشترک اقوام گوناگون است. ترک، کُرد، آشوری و ارمنی در پهنه این شهر و استان قرن‌ها زیسته‌اند، خریده‌اند و فروخته‌اند، جشن گرفته‌اند و سوگوار شده‌اند. این همزیستی سرمایه اجتماعی برآمده از تاریخ است. اقتصاد و فرهنگ ارومیه بدون حضور همه این گروه‌ها ناقص می‌شود. این حقیقت را همه شهروندان در عمق وجدان خود می‌دانند. هیچ قوم یا زبان نباید بر دیگری سایه بیندازد و هیچ جریان سیاسی حق ندارد با شعار هویت‌خواهی، حق زیستن و ابراز وجود دیگری را نفی کند.

تنوع علایق در میدان‌های اجتماعی، از سیاست تا ورزش، پدیده‌ای طبیعی و نشانه‌ی پویایی جامعه است. فوتبال و هر رخداد جمعی دیگر، بستر شکل‌گیری احساسات گوناگون میان مردم است. دیدن و شنیدن شعار، زبان و رنگ‌های متفاوت در ورزشگاه‌ها به خودی خود نباید تهدید تلقی شود. این تنوع می‌تواند تصویری جذاب از تفاوت سلیقه‌ها باشد و انگیزه‌ای برای اتحاد خلق کند.

اما زمانی خطر پدید می‌آید که سیاست‌ورزان منفعت‌طلب، این تفاوت‌ها را به ابزار تفرقه تبدیل کنند. آن گاه که رسانه‌ها با بی‌مسئولیتی به بازتولید نفرت قومی می‌پردازند و عده‌ای جاه‌طلب، فریاد‌های ورزشی را به مرز تعارض قومی می‌کشانند، فضای اجتماعی از مسیر همزیستی خارج می‌شود. در جریان برگزاری یک مسابقه فوتبال در ارومیه، شاهد بودیم که چگونه به جای شور ملّی، بذر توهین، نفرت پراکنی و کینه در هوای ورزشگاه پاشیده شد. فوتبال به جای همبستگی، بهانه‌ای شد برای یادآوری مرزهای ذهنی که سال‌ها در سایه عقلانیت پوشیده مانده بود.

پاسخ به چنین وضعیت‌هایی نمی‌تواند صرفاً انتظامی یا امنیتی باشد. برخوردهای انضباطی، توقیف، یا بازداشت، نهایتاً سکوتی موقتی رقم می‌زنند، نه آرامش پایدار. زیست مشترک زمانی محقق می‌شود که ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی بحران شناخته و درمان شوند.

پیشنهادها برای عبور از این چرخه نابسامان روش اند؛ نخست، دانشگاه‌ها و نهادهای علمی باید به تحلیل علمی روابط بین‌قومیتی در استان بپردازند و راهکارهای عملی ارائه دهند.

دوم، ادارات فرهنگی و اجتماعی وظیفه دارند نشست‌های دیالوگ میان نخبگان و افراد اثرگذار اقوام مختلف را نهادینه کنند.

سوم، رسانه‌ها باید مسئولیت اخلاقی خود را بپذیرند؛ آزادی بیان تا جایی معنا دارد که به نفرت‌پراکنی تبدیل نشود. هر رسانه‌ای باید در قبال محتوای خود، ضمانت اخلاقی ارائه دهد.

در کنار این، لازم است معیار ارتقای مدیران و سیاستمداران در ارومیه و استان، نه بر پایه قومیت و مذهب، بلکه بر توان ایجاد گفت‌وگو و هم‌زیستی سنجیده شود. این تغییر معیار، می‌تواند ساختار قدرت محلی را از قوم‌گرایی سطحی به مدیریت خردمندانه اجتماعی سوق دهد.

درپایان باید گفت جامعه‌ای که تنوع خود را تهدید بداند، در واقع امنیت خود را از دست داده است. زیستن در کنار دیگری، نه امتیاز بلکه ضرورت حیات اجتماعی است. ارومیه و کل ایران برای پیشرفت نیازمند آرامش، اعتماد و همکاری همه اقوام و گروه‌هاست. ما باید بتوانیم جشن بگیریم، ورزش کنیم، کار کنیم و فرزندانمان را در مدرسه‌ای تربیت دهیم که از نفرت قومی چیزی نیاموزند.

اگر عقلانیت ملّی بر فضای عمومی حاکم شود، هیچ تحریک رسانه‌ای، هیچ شعار محلی و هیچ تصمیم سیاسی نمی‌تواند ما را از مسیر دوستی و همکاری دور کند. ایران، کشور همه‌ی ماست؛ زاده‌ی هزار تفاوت، و نگهبان یک اصل مقدس که آن هم حق حیات و ابراز وجود هر انسان در چارچوب قانون و اخلاق است.