شمه ای از تاریخ بخش سیلوانا بر اساس منابع باستان شناسی تا قبل از ظهور اسلام

تنها مدرکی که نشان‌دهنده استفاده بشر از جغرافیای پیرامون بخش سیلوانا در قبل از هزاره ششم قبل از میلاد و در فرایند نوسنگی شدن و پیش از آن، غار تمتمان است که در فاصله ده کیلومتری شرق روستای موانا قرار دارد (ویت،۳۰).

در فاصله زمانی طولانی، از حدود ۸۰۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد شاهد برپایی نخستین روستاهای یکجانشین، توسعه موثر کشاورزی و دامپروری در غرب ایران و آسیای جنوب غربی بوده ایم. این روستاها نماینده مرحله یکجانشینی هستند که از مهمترین این روستاها بقایای تپه‌های باستانی زیوه، ملاشریف، سیوان، براسپ هستند. به هر ترتیب با وجود روستاهای اولیه قدیمی‌تر علی‌الخصوص در بین‌النهرین، اهالی در کوچ‌های فصلی سرانجام، این مناطق را سکونتگاه‌های دائمی خود ساخته‌اند(هول،۱۰۰).

براساس بررسی و مطالعات و پژوهش‌های صورت گرفته ساکنین اولیه محوطه‌هایی نظیر موانا و سیوان در هزاره ششم قبل از میلاد نشات گرفته از بین النهرین بوده‌اند(ویت،۳۰). پس از روستانشینی اولیه، در عصر مفرغ که از ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد تا حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد را در برمی‌گیرد در بعضی از محوطه‌ها آثار و شواهد اجتماعات پیشرفته شهرنشینی کشف شده است. در بعضی دیگر ساختار اجتماعات نسبتا کوچک روستانشینی دیده می‌شود و در برخی نیز شیوه‌های زندگی کوچگری را می‌توان استنباط کرد(طلایی،۵۵).

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های عصر مفرغ افزایش تجارت بین منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای به صورت نظام‌های مبادلاتی در این دوران است(همان،۵۶). در فاصله بین عصر مفرغ تا عصر آهن شواهدی از حضور اقوام گوتی در مجاورت بین‌النهرین براساس منابع مکتوب بین‌النهرینی وجود دارد که بقایای فرهنگی عصر مفرغ در محوطه‌های باستانی این جغرافیا می‌تواند موید اسناد بین النهرینی در هزاره‌های دوم و سوم قبل از میلاد باشد.

از حدود سال ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد بشر وارد دوره‌ای به نام عصر آهن می‌گردد، اما در مواردی که یک حوزه جغرافیایی دارای منابع مکتوب از قبیل نوشتجات و کتیبه‌ها باشد، بایستی از عنوان آغاز ادبیات یا دوره تاریخی بر اساس نام حکومت آن را شناخت، که این موضوع در حوالی سال ۸۰۰ قبل از میلاد و همزمان با عصر آهن۲ در بخش سیلوانا صدق می‌نماید.

کتیبه موانا

بنظر می‌رسد اقوام گوتی در شمال غرب ایران امروزی می‌زیسته‌اند. اقوام فوق با هورّیان و اکدی‌ها و سومری‌ها که در بین‌النهرین و سوریه ساکن بودند ارتباط داشته‌اند. چنین معلوم می‌شود که این اقوام از مدت‌ها پیش، در این نواحی مستقر بوده‌اند، دولتی تشکیل داده و در مقابل تهاجمات حکومت‌های بین‌النهرین و دولت مقتدر آشور پیوسته مقاومت کرده‌اند. اسناد تاریخی نشانگر این است که در هزاره اول پیش از میلاد، همه اورارتوها و ماناها و مادها را گوتی می‌گفتند.

در سالنامه‌های دولت آشور مقارن با هزاره اول قبل از میلاد، از تشکیل یک فدراسیون از ایلات و اقوام بر علیه شاه آشور (که به شکل جمعی اوروآتری یا اورارتو نامیده می‌شوند) یاد شده است که در یک منطقه کوهستانی در جنوب شرقی دریاچه وان، شاید در دره فوقانی زاب بزرگ (حکاری) قرار داشتند، زندگی می‌کنند(پیوتروفسکی،۲۵). جغرافیای اورارتو در شرق و جنوب شرق تا حوزه دریاچه ارومیه گسترش داشت. اورارتوها با گرد هم آوردن خان نشین‌های متعدد در شرایط طبیعی سخت و کوهستانی منطقه، دولتی را پایه‌گذاری کردند(غفاری،۲) که غرب دریاچه ارومیه و به تبع آن بخش سیلوانا نیز بخشی از آن است. براساس برخی منابع در دوره‌ای مقارن با سال ۸۳۰ قبل از میلاد، غرب دریاچه ارومیه و بخش سیلوانا بدست دولت آشور تصرف می‌شود.

برخی از محققین معتقدند که آشوری‌ها کشورهای هوری را ”کشورهای ناییری” خطاب کرده‌اند و در شکل‌گیری دولت اورارتو (در آغاز هزاره اول) تجدید آداب سیاسی هوری‌ها را مشاهده می‌کنند. برخی نیز عقیده دارند که هوری‌ها، میتانی‌ها و اورارتوها نمایندگان گروه واحدی از مردم هستند و نام‌های متفاوت، فقط نشانگر تشکیلات حکومتی متفاوت است.

بخش سیلوانا بعنوان بخشی از شمال غرب ایران، از هزاره سوم و دوم قبل از میلاد توسط اقوام گوتی که به صورت حکومت‌های اولیه، به حیات خود ادامه می‌دادند و در نهایت همسایگان بخش غربی آنها با گرد هم آوردن خان نشین‌های متعدد در شرایط طبیعی سخت و کوهستانی منطقه، دولتی را پایه‌گذاری کردند که اولین جزئیات درباره اتحادیه ناییری و بعدها اورارتوها را به ما میدهند که به شکل جمعی اوروآتری یا اورارتو نامیده که تنوع و تکثر آثارشان در دهستان مرگور، بخش سیلوانا و پیرامون آن به درستی اثبات می‌کند که دهستان مرگور، بخش سیلوانا و حتی کل غرب دریاچه ارومیه تا زمان سقوط دولت اورارتو بخشی از آن بوده و کمبود منابع تاریخی بعد از آن، بیانگر خارج شدن جمعیت گوتی از گردونه قدرت است و گروه‌های جدید تحت عنوان آریایی و بنام دولت ماد قدرت را در دست گرفته و متاسفانه با نبود هیچگونه مدرک مکتوب معتبر و شواهد فرهنگی متقن، و به خاطر کمبود پژوهش‌های باستان‌شناسی در دوره‌های تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی، در منطقه حتی کمترین اطلاعات را در خصوص بخش سیلوانا نداریم.

کیومرث حاجی محمدی؛ پژوهشگر تاریخ و فرهنگ

قلعه زیوه

روستای موانا