اکوتوریسم وجاذبه های گردشگری-تاریخی بخش سیلوانا

کشور ایران به لحاظ داشتن جذابیت های متعدد گردشگری بویژه جاذبه های تاریخی، یکی از ۱۰ کشوراول ( دنیاست،وبه لحاظ مهمانپذیری ایرانیان درردیف اولین کشورهای دنیاقرار دارد. کوتوریسم شاخه ای ازتوریسم می باشد که علاقه مندان به طبیعت وگردشگران به منظور لذت بردن از حضور در طبیعت و نیز دیدار از جاذبه های آن و لمس طبیعت، شکار و دیدار از حیات وحش و غیره به آن اقدام می کنند . بررسی جغرافیایی و منطقه ای طبیعت ایران نشانگر این امر است که اکوتوریسم می تواند به عنوان یک درآمد اقتصادی پایدار مطرح می شود. به طور قطعی موقعیت اکوتوریسمی هر یک از مناطق کشور ناشی از شرایط آب و هوایی می باشد. این تنوع اقلیمی و جغرافیایی موجب ایجاد گونه های گیاهی و جانوری در مناطق مختلف کشور شده است. و همچنین این مساله نیز موجب توجه بیشتر به محوریت اکوتوریسم در مناطق کشور می باشد. با توجه به این که هدف اکوتوریسم گردشگری پایدار، حفظ منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست می باشد، توجه بیشتر به آن الزامی است. از آن جا که اکوتوریسم بیان علاقه مندی انسان به مظاهر طبیعی و جاذبه های ذاتی آن است، که در سال های اخیر با صنعتی شدن جوامع، پیشرفت صنعت، حمل ونقل و نیازمندی به گذران اوقات فراغت برا ی کاهش فشارهای روانی، با استقبال چشمگیری روبرو شده است. بهره برداری از این احساس نیاز در مناطق مستعد و دارای جاذبه های طبیعی سبب شکل گیری صنعت گردشگری بر پایه طبیعت یا اکوتوریسم شده که در بهبود وضعیت این مناطق سهم قابل توجهی داشته است.

کامل ترین تعریفی که از آن به عمل آمده از طرف سازمان ملل و بر اساس پیشنهاد بین المللی ترانسپورت و جهانگردی در سال ۱۹۸۳ در شهر رم بوده است. جهانگرد یا بازدید کننده موقت کسی است که به منظور تفریح، استراحت، گذران اوقات و فراغت، بازدید از نقاط دیدنی، انجام امور پزشکی، درمانی و تجارت و غیره سفر کند. مشروط بر این که اولا حداقل مدت اقامت او از ۲۴ ساعت کمتر و از ۳ ماه بیشتر نباشد ثانیا هدف کسب شغل نبوده در فاصله ای کمتر از ۷۰ کیلومتر به معنای محیط، زیست بوم eco 16 ). اکوتوریسم متشکل از پیشوند : انجام نشود، می باشد و توریسم به معنای گردشگر می باشد. واژه اکوتوریسم از سال ۱۳۶۵ متداول و چهار معیار برای اکوتوریسم ارائه گردید: ۱- حداقل تاثیر منفی بر محیط زیست ۲- حداقل تاثیر منفی بر فرهنگ و حداکثر مسئولیت پذیری نسبت به فرهنگ جامعه میزبان ۳- حداکثر سود اقتصادی برای جامعه میزبان ۴- حداکثر رضایت تفریحی جهت مشارکت گردشگران.

اکوتوریسم از دید روانشناسی اجتماعی سبب رشد شخصیت و شکوفایی استعدادها و ارتقای سطح دانش و معرفت افراد می گردد و انسانها را یاری می دهد تا با شناخت تنوع فرهنگها ، ارزشها ملی اقوام گوناگون ،برخورد محوری فائق آیند و در جهت وحدت خاندان انسانی گام بر دارند. انسان امروزی هر قدر عوامل راحتی زندگی خود را بیشتر فراهم کند و صنعتی تر شود انگار بیشتر تشنه سفر
می گردد . ارتباطات جمعی تجربه کردن سفر را در انسان بلکه نمی کاهد بلکه زیاد هم می کند انسان صنعتی نمیتواندخودرابرای همیشه محبوس به چهار دیواری کند .او بیش ازگذشته تشنه سفر خواهد بود .بهمین دلیل توریستهای ژاپنی ، آمریکایی ،آلمانی روز به روز بیشتر میشوند.انسان می تواند گرانترین اثر نقاشی یا یاقوت یا الماس را بخرد و به خانه بیاورد ولی نمی تواند جنگلهای آمازون ، کویر لوت و قله سبلان را به خانه بیاورد.

اهمیت اقتصادی اکوتوریسم: امروزه بسیاری از کشورها سعی می کنند تا امکانات لازم جهت رشد و توسعه جهانگردی را در کشور خود به وجود بیاورند. زیرا فعالیت جهانگردی یکی از راه های عمده کسب درآمد است. در کشورهای در حال توسعه جهانگردی بالاترین منبع درآمدی، حتی پس از درامدهای نفتی می باشد. به عنوان مثال در کشورهایی نظیر مصر و مکزیک منفع حاصل از جهانگردی پس از صدور نفت رقم بالایی را به خود اختصاص داده است و از این طریق زمینه اشتغال را فراهم می آورد. مخصوصا برای کشورهایی .در کشور ما به دلیل نبود : که با جمعیت جوان روبرو هستند بسیار مفید است. مدیریت درست از میراثهای فرهنگی و طبیعی گسترده و بهره وری نمی شود و فرایند تبدیل این پتانسیل بالا از قوه به فعل دچار نقصان می شود . و در نتیجه آن جزء کشورهای عقب افتاده محسوب سازمان جهانی جهان و در قعر جدول آمارسازمان ملل به WTO گردی قرار گیریم . این در حالی است که سال ۲۰۰۲ از طرف عنوان سال اکوتوریسم نامگذاری و سال ۲۰۰۴ نیز به عنوان سال توریسم ورزشی نامیده ( شده که در واقع از گرایشهای توریسم و اکوتوریسم می باشد. سازمان جهانی جهانگردی و سایر سازمان های بین المللی مرتبط توافق نموده اند که انگیزه اصلی و مهم جهانگردی مشاهده طبیعت و ادراک زیبایی های واقعی می باشد و توسعه جهانگردی در این مناطق به ضرورت حفاظت و مراقبت از محیط تلفیق گردد، به گونه ای که جهانگردی کمترین میزان اثرات منفی را بر محیط طبیعی و محیط فرهنگی، باستانی داشته باشد. و امروز در مقیاس جهانی این موضوع پذیرفته شده است که اکوتوریسم باید مرتبط با اکولوژی، حفاظت از محیط زیست و بهره گیری مناسب و طولانی مدت از طبیعت باحداقل تغییر در سوزاندن محیط طبیعی و آسیب رسانی همراه باشد. مطابق این توصیف هر برنامه جهانگردی شامل چهار بخش عمده ی زیر را میتوان اکوتوریسم به حساب آورد: ۱–وابسته به طبیعت باشد ۲- از نظر اکولوژی پایدار باشد. ۳- اموزش و تفسیر ارزش های محیطی – فرهنگی مهم ترین بخش جهانگردی باشد. ۴ : جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.

یکی از مناطق مهمی که در کشور دارای جاذبه های طبیعت گردشگری است، بخش سیلوانا از توابع شهرستان ارومیه می باشد.  این منطقه دارای چشم اندازهای بدیع، دارای مناطق کوهستانی با توپوگرافی متنوع وگسترده، عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه ای, هوای آن نه گرم وشرجی و نه مرطوب و در اکثر اوقات سال هوای معتدل کوهستانی دارد. با توجه به مفاهیم بیان شده برایاکوتوریسم، بررسی جغرافیایی استان آذربایجان غربی و نیز امکان سنجی هر کدام از جاذبه های اکوتوریستیقابل سرمایه گذاری بیانگر آن است که اکوتوریسم در این استان یک منبع اقتصادی کم نظیر بسیار مستعد والبته رها شده به حال خود می باشد. تنوع جغرافیایی منطقه، تنوع زیست گونه های گیاهی و جانوری را دراستان فراهم کرده است. این استان با داشتن تمام امکانات اکوتوریستی چون چشمه ها و رودخانه ها، قلل ها وچمنزارهای دامنه ای، محیط های بکر طبیعی، و بهره مندی از تنوع زیستی( داشتن چهار فصل و زیست گونه های مرتبط با آن حکایت از نیازمندی به برنامه ریزی های توسعه ناحیه ای گردشگری را دارد که باید با محوریت اکوتوریسم باشد. از آن جا که اکوتوریسم بیان علاقه مندی انسان به مظاهر طبیعی و جاذبه های ذاتی آن است، که در سال های اخیر با صنعتی شدن جوامع، پیشرفت صنعت، حمل ونقل و نیازمندی به گذران اوقات و فراغت برا ی کاهش فشارهای روانی، با استقبال چشمگیری روبرو شده است. بهره برداری از این احساس نیاز در مناطق مستعد و دارای جاذبه های طبیعی سبب شکل گیری صنعت گردشگری بر پایه طبیعت یا اکوتوریسم شده که در بهبود وضعیت این مناطق سهم قابل توجهی داشته است. اما متاسفانه به علل مشکلات مختلف از جمله، عدم آشنایی با صنعت گردشگری، مشکلات اقامتی، رفت و آمد، کمبود سرمایه و امکانات و عدم شناخت جاذبه های آن تاکنون نتوانسته در توسعه منطقه موثر واقع شود. لذا این مساله ضروری به نظر می رسد با شناسایی پتانسیل ها وتوانمندی های این منطقه ومعرفی آن وبهبودمشکلات وافزایش امکانات بتوان درتوسعه منطقه ای گام برداشت . اهدافی که می توان دنبال کرد عبارتند از : معرفی جاذبه های اکوتوریستی بخش سیلوانا , بررسی اهمیت حفظ ونگهداری آنها ,ارایه راهکارهایی جهت استفاده بهینه از آنهامی باشد.

بخش سیلوانا از نظر طبیعی و تاریخی از مناطق برجسته ایران است. وضعیت اقلیمی، زمین شناسی و توپوگرافی منطقه باعث ایجاد عارضه های طبیعی بسیاری در آن شده است که برخی از آن ها دارای ویژگیهای منحصر به فردی هستند. برخی از جاذبه های طبیعی این استان عبارتند از: کوهستان دالانپر که به آلپ ایران معروف است، آبشار سوله دوکل، آبشار سولک، دریاچه مارمیشو، کوههای خلیل راژان و شهیدان، چشمه های متعدد آب گرم که بیش تر خاصیت درمانی دارند، تالاب ها، رودخانه ها، آبشارها. وجود کتیبه موانا نشانگر  تاریخ کهن منطقه است. مکان های تاریخی و مذهبی موجود در بخش سیلوانا؛ گویای بخشی از تاریخ مذهبی این منطقه است. آثار کلیساهای قدیمی زیادی نیز در سطح منطقه وجود دارند همانند بقایای کلیسای قدیمی روستای دزگیر که از جاذبه های دیدنی آن به شمار می آیند. تپه باستانی زیوه، که قدمت ب آن ها به هزاره های پیش از میلاد می رسد، همچنین گورستان و بقایای آثار تاریخی ربط راژان از دیگر دیدنیهای تاریخی منطقه می باشد.

درخصوص اکوتوریسم سه گروه عمده وجود دارند که عبارتنداز:
-۱ گروه عرضه کننده گان شامل: آژانسها، موسسه های خصوصی عرضه کننده انواع محصولات اکوتوریستی
-۲ گروه تقاضاکنندگان شامل: انواع اکوتوریستها در سطوح مختلف ، مختلف درآمدی
-۳ گروه نظارت کنندگان: که عمدتاً شامل نهادهای دولتی هستند که با انواع سیاست گذاری و برنامه ریزیهای
اصولی و متناسب باید در تعادل استفاده از منابع بکوشند.
البته لازم به ذکر است که خود عرصه, منابع طبیعی و محیط زیست بستر لازم برای اکوتوریسم است و بایستی قبل از همه این عرصه وجود داشته باشد تا بتوان روی آن برنامه ریزی لازم را تدوین و اجرا نمود .سازماندهی اکوتوریسم هر کشور و یا هر منطقه و تطابق آن با اصول پایداری در ارتباط مستقیم با بهبود عملکرد عوامل فوق و نیز به شیوه برخورد عمل گروه نظارت و در راس آن دولت است . سازمان ایرانگردی و جهانگردی ، سازمان محیط زیست و سازمان جنگلها و مراتع با هم وظیفه نظارت را بر عهده دارند که متاسفانه به دلیل نبود برنامه ریزی علمی و وضوح هدف و راهکارهای اجرائی هماهنگ جهت حصول به هدف غایی ، این سه سازمان دولتی به جای همگرایی هر یک ناقض دیگری بوده و از وظایف خود که شامل موارد ذیل است غافل مانده اند:
تعین جایگاه اکوتوریسم در برنامه ریزی کلان با هدف مشخص و علمی برای اکوتوریسم پایدار

ترویج فرهنگ گردشگری و اخلاق اکوتوریسم از طریق آموزش و پرورش ، دانشگاه ،رسانه های گروهی، نمایشگاهها، تشکلهای مردمی و……..
تعیین راهکار اجرایی هماهنگ و مدرن برای بخش دولتی و خصوصی برای رسیدن به هدف
شناسایی وضعیت موجود و پتانسیلهای اکوتوریسم همراه با گردآوری اطلاعات پیرامون جاذبه های طبیعی ،اکوتوریسم ، اولویت بندی آنها به دسته های بین المللی ، ملی و محلی

امروزه بسیاری از کشورها سعی می کنند تا امکانات لازم جهت رشد و توسعه جهانگردی را در کشور خود به وجود بیاورند. زیرا فعالیت جهانگردی یکی از راه های عمده کسب درآمد است. در کشورهای در حال توسعه جهانگردی بالاترین منبع درآمدی، حتی پس از درامدهای نفتی می باشد. بخش سیلوانا هم یکی از مناطق برتر در اکوتوریسم ایران است. این استان با دارا بودن جاذبه های شناخته شده طبیعی، تاریخی و مذهبی از مهمترین مناطق کشور برای جذب گردشگر به حساب می آید. وزیستگاه انواع پوشش گیاهی وجانوری است و وجود این مواهب خدادادی، گردشگری طبیعی را از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار ساخته است. و نتایج تحقیقات نشان می دهد که اکوتوریسم نقش مهمی در توسعه منطقه و اشتغال دارد. ولی با این وجود با بالا بودن ورود گردشگران به این منطقه هنوز نتوانسته با بالا بودن ظرفیت های گردشگری موجود جایگاه واقعی خود را در صنعت گردشگری پیدا کند. پس بنابراین توجه به زیرساختار های اساسی در صنعت گردشگری، معرفی جاذبه های توریستی، سرمایه گذاری های بخش خصوصی در این منطقه لازم و ضروری است.

منابع:

۱.ایرانی بهبهانی، هما، یادداشت هایی بر اکوتوریسم، ۱۳۸۱ ، جزوه درسی، دانشگاه تهران.
۲- اشتری مهرجردی، الف . ۱۳۸۲ . اکوتوریسم و پایداری…. . ماهنامه علمی جهاد ، شماره ۲۶۲ ، ص ۷۴
۳- اسماعیلی نیا ، ن . ۱۳۸۲ . هفت اقلیم در یک مرز . نشریه جهان هوانوردی و گردشگری شماره ۵۵
۴- بیک محمدی، حسن .( ۱۳۸۷ ) اهمیت گردشگری در جهان و جایگاه ایران در این صنعت ” مجموعه مقالات سومین همایش راهکارهای توسعه پایدار شهرستان ایذه با محوریت توسعه گردشگری

۵-رضوانی، علی اصغر، جغرافیا و صنعت توریسم، ۱۳۸۲ ، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ پنجم
۶- زاهدی، شمس السادات، .( ۱۳۸۵ ) مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار “انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران