زندگی نامه علامه سه ێدا ملا مجید سوره بانی رحمه الله

زندگی نامه علامه سه ێدا ملا مجید سوره بانی ( دری ) رحمه الله

✍بە قلم : فهیم بهنام سرو

در کردستان،  علماء و دانشمندان بیشماری پا به عرصه ظهور نهادند که عمر گران بهایشان را صرف علم و دانش و تدریس و خدمت به مردم نمودند آنها همچون ستارگانی درخشان، در آسمان پهناور حیات بشریت، توانستند به زندگی زیبائی و معنا ببخشند.

از جمله علمای نامدار وشهیر در میان مشاهیر کردستان علامه و اندیشمند بزرگ اهل ورع و تقوا ماموستا عبدالمجید سوره بان مشهور به سەێدا ملا مجید سوره بان( دری ) می باشد که در دوران حیات خود یکی از اندیشمندان کم نظیر در علم و دانش و اهل عرفان در دو بخش ایران و ترکیه بودند.

ماموستا فرزند حاج عبدالهادی ساکن دلزی از روستاهای حومه شهر گَور ترکیه در تاریخ ۱۸۶۲میلادی در یک خانواده دیندار و اهل علم و دانش چشم به جهان گشود. ایشان قرآن را نزد پدر مرحومشان حاج عبدالهادی فراگرفتند و به تشویق آن مرحوم به صف طلبه های علوم دینی پیوستند.

سەێدا ملا مجید در همان اوان کودکی از ذکاوت سرشاری برخوردار بود و در آغاز خواندن صرف و نحو عربی یک نابغه به شمار می رفتند به شکلی که برای استفاده از محضر علمای نامدار و اهل علم و دانش به کشورهایی چون عراق ، سوریه و عربستان سعودی هم مسافرت می کند، تا از وجود علمای دانشمند بهره مند شوند آن دوران عربستان سعودی و بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس جزوی از امپراطوری عثمانی بود و بیشتر علماء برای کسب علوم دینی، مرزها را در می نوردیدند و ضمن آشنائی کامل با زبان عربی، نجوم شناسی، ریاضی ، منطق، شیمی ، کلام ،فقه در مذاهب اربعه و حتی فرهنگ ملتها پس از اتمام دروس با یک تجربه کامل حقیقتا یک عالم واقعی زمانه می شدند.ماموستای مرحوم یکی از شخصیتهای شهیر کُرد است که توانست با سفر به کشور و شهرهای مختلف از وجود عالمان بسیاری بهره ببرد.

البته ناگفته نماند سەێدا ملا مجید طبق اخباری که اهل خانواده ایشان بعدها اعلام می کنند در این میان در سفری که به شهر بتلیس داشتند، موفق می شوند که با شیخ بدیع الزمان سعید نورسی رحمه الله ملازم شده و مدتی را با هم بودند و باهم همدرس هم بوده اند و حتی شیخ بدیع الزمان رحمه الله در سفری که به منطقه مرگور و دیداری که با سید عبدالله گیلانی رحمه الله فرزند شیخ عبدالقادر گیلانی رحمه الله داشتند، فردی را به دنبال سه ێدا ملا مجید می فرستند تا ایشان را از نزدیک ببینند و سه ێدا به دیدار ایشان می روند و این از اهمیت شخصیت سەێدا ملا مجید برای سعید نورسی حکایت دارد سپس شیخ بدیع الزمان رحمه الله به کشور ترکیه بر می گردند.

به هر حال سەێدا با آن ذکاوتی که داشتند و اینکه برای کسب علم به شهر و دیارهایی که می رفتند هم از حضور بسیاری از علمای عظام بهره می برند، هم با بزرگان و علمای بیشماری رفاقت و همدرسی داشته اند و چون ایشان یکی از نابغه های زمان خودشان بودند، نام و شهرت ایشان از مرزها نیز می گذرد.

بنا بر نقل قول از رفیق دیرینه و طلبه و ملازم ایشان ملا صالح بهنام که همسایه او در روستای دلزی نیز بود، سەێدا ملا مجید از یک ذکاوت و تیز هوشی خاصی برخوردار بود انگار  خداوند علم لدنی را به عنوان یک نعمت و هدیه به ایشان داده بود چرا که هرگاه برای کسب علم و دانش نزد یک استاد نامدار و برجسته می رفتند هر کتابی را که قرار بود، بخوانند با یک مطالعه عمیق سر درس می رفتند و در همان درس اول عیار استاد نیز بدست ایشان می آمد و پس از اولین درس، استاد ناچارا به ذکاوت و بی نظیر بودن او إقرار می نمود و انگار چند بار آن کتاب را قبلا خوانده اند و این از خصوصیات بارز ایشان بود بخاطر همین بیشتر متون منهاج در فقه امام شافعی رحمه الله را حفظ بودند.

ایشان در طول سالهایی که به عنوان طلبه به دنبال کسب علوم دینی بودند، از محضر علمای شهیر آن دوران توانست در بسیاری از علوم همچون ادبیات عرب ، منطق ، کلام، علوم بلاغی، اصول فقه و فقه را با کمال تسلط به پایان برسانند و براستی در همه این علوم نیز تبحر داشتند.

ماموستا ملا مجید در بین اهل و طایفه ( دری ) نیز دارای جایگاه و محبوبیتی بسیار بالا بود و بخاطر همین به محض فارغ شدن از تحصیلات و سالها سیر کردن در شهر ها و دیارهای مختلف و گرفتن اجازه إفتاء نزد علامه شیخ طاها رحمه الله، که یکی علمای مشهور آن زمان بود، در روستایشان بنام دلزی که در ده کیلومتری شهر گه وه ر ( یوکسک آوا) قرار دارد ، از طرف مردم به امامت جمعه و جماعت آن روستا انتخاب شدند.

پس از مدتی با چند تن از دوستان و اهالی برای بجا آوردن مناسک حج راهی سرزمین وحی میشوند در آن دوران مردم بصورت گروهی و با پای پیاده یا با اسب و شتر باهم به سفر حج می رفتند و در راه دچار مشکلات فراوانی می شدند که در آن سفر، از یاران ماموستا که دوازده نفر بودند، فقط یک نفر همراه ماموستا سالم بر می گردند و بقیه به علت گرمازدگی فوت می کنند و ماموستا همراه آن یک نفر تنها بازماندگان سفر حج هستند  به روستا سالم برمی گردند.

هنگام وقوع جنگ جهانی اول ( سفر بیلیک ) که اوضاع بیشتر کشورها متشنج شده بود، سەێدا ملا مجید با جماعتی از طایفه خود ( دری ) از کشور ترکیه به عراق و شهر موصل کوچ می کنند و مدتی را به سختی در آن سرزمین می گذرانند اما پس از مدتی به شهر قونیه ترکیه بر می گردند و به لطف خداوند زمینه تدریس زبان عربی برای ایشان فراهم می شود و می تواند ‌خدمات شایانی را به علاقمندان به زبان عربی انجام دهد علاوه بر آن در این شهر، سمت مفتی این شهر به ایشان سپرده می شود تا در این زمینه نیز بتوانند برای بر پایی شریعت اسلامی تلاشهای لازم را صورت  دهند اما طولی نمی کشد غم دوری از وطن و شهر و روستایش بر ایشان سنگینی می کند و همین دلیل باعث می شود که دوباره به فکر برگشتن بیفتند   و همینطور هم شد چون هم ایشان به قوم و طایفه اش بسیار دلبسته بود هم مردم روستایش بسیار به ایشان ابراز محبت داشتند نهایتا دوباره به روستای دلزی در حومه گه وه ر بر می گردد و در آنجا ماندگار می شود.

پس از سالها از گذر زمان، ماموستا که در روستای دلزی مشغول به فعالیت تدریس و تعلیم و تربیت مشغول می شوند در سال ۱۹۲۵میلادی و چند سال پس از اینکه جنگ جهانی اول پایان یافته بود،  در کشور ترکیه بخاطر سیاستهای ضد دینی و سکولار آتاتورک و ظلم هایی که به مردم مظلوم کُرد می شود، ماموستای مرحوم نیز همانند بیشتر  علمای نامدار آن دوران، به مخالفت با این سیاستهای دین ستیزانه آتاتورک به جمع مخالفین آن می پیوندد و همچون دهها تن از علمای سرشناس آن دوران، بعلت دست داشتن در حرکت ملی مذهبی که در شرق ترکیه شروع شده بود، در لیست اعدامی های آن دوران واقع و تحت تعقیب قرار می گیرد و مجبور می شود مدتی در همان منطقه در خانه یکی از دوستانش مخفی بماند اما پس از مدتی دستگیر می شود ولی به علت اینکه با قائم مقام شهر گه وه ر یک رابطه بسیار نزدیکی داشتند و خود قائم مقام هم به شخصیت ایشان بسیار علاقمند بود ، به بهانه ضمانت ، به ایشان می فرماید که هر چه سریعتر اینجا را ترک نماید وگرنه اعدام خواهد شد.م اموستا با آنکه برایش سخت است که سرزمین آباء و اجدادی اش را ترک نماید، اما مجبور می شود که چنین تصمیمی را بگیرد

پس از آن که مدتی را مخفیانه زندگی می کند، یکی از هم طایفه ای هایش را بنام صبری آویان را نزد اسماعیل آغای شکاک ( سمکو) می فرستد تا با کمک ایشان بتواند اهل و عیال و دوستانش را از ترکیه به ایران منتقل نمایند آن زمان اسماعیل آغای سمیتکو در روستای گنگچین ساکن بودند البته چون شخصیت ماموستای مرحوم نزد بزرگان عشایر روژهلات نیز شناخته شده و دارای مقام و منزلت بود، به محض رسیدن خبر ماموستا مجید سوره بان، سماعیل آغا تعدادی از افرادش را می فرستد و ماموستا را با اهل و عیال و دوستان وحتی طلبه هایش به منطقه صومای برادوست منتقل می کنند که در این بین سەێدا به روستای زنگکان که روستای سادات بزرگ بود، ساکن می شوند.

اما چندی نکشید که به علت شهرت و ابهت و توانائی های علمی و همچنین محبوبیتی که بین مردم داشتند، ماموستا به روستای گنبد می رود و در آنجا ضمن متولی شدن بر امورات مسجد و روستای گنبد، سمت قاضی منطقه را نیز بر عهده ایشان می گذارند.

ماموستا در آن دوران یکی از شخصیتهای علمی و دینی و مردمی بود که برای بیشتر مردم یک تکیه گاه نیز محسوب می شد و در تمامی اوقات مشغول به رفع نیازها و درخواست‌های مردم و حتی رفت و آمدهای علمای منطقه و بیرون از کشور بود.

عکسی که سەێدا ملا مجید با سەێدا ملا عبید الله جلیلی مرنه و سەێدا ملا حسین قاضی گه وه ر ، به یادگار مانده است ، از ارتباط و مراجعات علمای مناطق مختلف با ماموستا ملا مجید دری را نشان می دهد و اینکه چه کسانی نزد ایشان تلمذ نموده اند از جمله ملا حسین که یک عالم و دانشمند توانا که سمت قاضی گه وه ر را بر عهده داشت از شاگردان سەێدا می باشد که هنوز هم در منطقه و شهر گه وه ر نامش جاودان است.

در سال ۱۳۱۴هجری شمسی هنگامی که مرزهای بین ایران و ترکیه مشخص شدند ، دره بانی که آن دوران جزوی از مرز ترکیه بود، داخل مرز ایران ثبت گردید و ماموستا در روستای سوره بان مسکن می گزینند و برای چندمین بار کار تدریس را آغاز می کنند تا زمانیکه بینایی مود را بر اثر تدریس و مطالعه و خواندن قرآن از دست می دهند به هر حال علمای قدیم بعلت تدریس و مطالعه در علوم و کتب مختلف در امر مطالعه هرگز دریغ نمی کردند و از کتاب جدا نمی شدند بخاطر همین هم در تسلط بر علوم مختلف بسیار دقیق بودند و این می تواند یک الگوی بسیار خوبی باشد که نسل امروزی راه رسیدن به ترقی در علوم را از مطالعه و تدریس بیابند.

از ماموستا عبدالمجید سوره بان به عنوان یکی از برجسته ترین علمای نامدار در دو کشور ایران و ترکیه نام برده می شود و بیشتر ریش سفیدانی که نام او را شنیدند یا در کودکی ایشان را زیارت کرده اند، هنوز هم از دانش و تقوا و زهد او میگویند که در زمینه علم و دانش حقیقتا علامه دهر آن دوران بودند.

علامه قاضی خضری در کتاب تاریخ مشاهیر کرد  ج ۲ صفحه ۸۶۰ ایشان را چنین معرفی می نمایند و به عنوان یکی از مشاهیر تاریخ کردستان معرفی می کند : « سەێدا حاج ملا عبدالمجید سوره بانی رحمه الله که فقیهی فاضل و عالمی کامل و زاهدی عامل و عابد و واعظی عاقل بودند، اصالتا از کردهای تبعه ترکیه و دارای یک خانواده بسیار بزرگ و اصیل در علم و هنر و خدمت به مردم بودند که هنگامی که بین ایران و ترکیه تحدید حدود شد یک روستای بزرگشان در ترکیه و دو روستای  دیگر در قسمت ایران واقع شد و ماموستا در  قسمت ایران در قریه صوره بان موطن گزید و به کسایت و افاده طالبین وخدمت به مسلمین اشتغال و قریب به هشتاد سال از عمر خود را به تعلم و تعلیم علوم و فقه و حدیث و تفسیر و وعظ و نصیحت مردم به سر بردند و بارها که برای زیارت حاج سید عبد الله گیلانی دامت برکاته ، تشریف می آوردند حقیر از فیض حضورشان به برکات و فیوضیات علمیه و فقهیه و عرفانیه مستفید و مستفیص می گردیدم»

از کلام استاد خضری چنین برداشت می گردد، که سه ێدا ملا مجید اهل زهد و تقوا و عرفان نیز بوده اند علی رغم اینکه بیشتر اساتید قدیمی در علومی چون طب اسلامی ، شیمی و ستاره شناسی بر خوردار بودند، اما از عرفان و معنویت چنان بهره مند می شدند که توجه مردم  بیشتر به شخصیت معنوی آنها جذب می شد و این جریان از جنبه عملی دعوتگری آنها حکایت دارد که در روحیه مردم تاثیر می گذاشت و آنها را به دین نیز علاقمند می کرد.

در دوران تدریس و تربیت شخصیتهای دینی بیشماری از حضور سیدا ملا مجید صوره بان بهره مند شدند اما بعلت فاصله طولانی که بین این مرور بر زندگانی ایشان، و شخصیت و افراد نزدیک به ماموستا صورت گرفته چنین مجالی پیش نیامد که بصورت مفصل به آن پرداخته شود ولی به چند تن از شاگردان نامدار ماموستای سوره بانی بدین شرح اشاره می گردد:

۱- ماموستای علامه وشهیر کرد ملا محمد بارزانی رحمه الله

۲- ماموستای علامه سەێدا ملا حسین دوستکی ( قاضی گه وه ر) رحمه الله

۳- ماموستای نامدار سەێدا ملا حیدر انصاری رحمه الله

۴- ماموستای نامی سەێدا ملا صالح بهنام ( ملا صالح ده نگ خوش) رحمه الله

۵- ماموستای مشهور سیدا ملا حمید روحانی رحمه الله

۶- ماموستای بزرگوار سەێدا ملا صادق حبیب پور رحمه الله

۷- ماموستای مشهور و نامی ماموستا ملا احمد هورمانی رحمه الله

۸- ماموستای زاهد سەیدا ملا عبدالرحمن ( فرزند سیدا ) رحمه الله

و دهها تن دیگر از علمای برجسته در مناطق مختلف کردستان که توانستند از دانش و اخلاق و زهد و تقوای ایشان بهره مند شوند.

ماموستا خانواده ای دیندار و فرزندان و اهل بسیار متدینی را از خود به ارث گذاشتند یکی از فرزندانش سەێدا ملا عبدالرحمن رحمه الله بود که در ورع و تقوا یک الگوی فراموش نشدنی است که سالهاست دار فانی را وداع گفته اند و بیشتر خانواده ایشان که قسمتی هنوز در روستای دلزی ترکیه و قسمتی هم در ایران ساکن هستند از افراد دیندار و صاحب نام دو منطقه کرد ایران و ترکیه محسوب می گردند.

از ماموستای مرحوم نوه ای بسیار مبارک و شخصیتی علمی و دینی بسیار متینی به یادگار مانده است بنام ماموستا ملا عبدالکریم سوره بان که در شهرستان ارومیه و منطقه دری ( گه لیێ دڕیا )که در آن طرف مرز ترکیه، هم شناخته شده، هم دارای احترام قابل توجهی است که توانسته با دیگر وراث سیدا نام و نشان ماموستای مرحوم را با خط و مشی دینی و مردمداری، همچنان زنده نگهدارند.

سر انجام سەێدا ملا مجید در سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در روستای سوره بان از توابع سیلوانا ( دره بانی ) جان به جان آفرین تسلیم نمودند و دعوت حق را لبیک گفتند اما سالها تلاش و جهاد علمی و خدمت به مردمانش همچنان ماندگار است.روحشان شاد و یاد و خاطره یشان گرامی باد