زبان و سینما

زبان به عنوان مقوله‌ای انسانی، همیشه مورد توجه اندیشمندان و صاحب‌نظران بوده است گاهی به عنوان ابزار جهت ارتباط، گاه به عنوان ویژگی فصل کننده انسان از حیوان، (ارسطو؛ انسان حیوان ناطق است). در عصر معاصر زبان بیشتر مورد توجه بوده است به عنوان مثال در عرصه شناخت و علوم انسانی، مکتب مهم و تاثیرگذار ساختارگرایی ابتدا به ساکن از طرف فردیناند دو سوسور در عرصه زبانشناسی مطرح شد و با قابلیت توضیح و تبیین مسائل انسانی در سایر شاخه‌های علوم اجتماعی نیز مورد استفاده و تقلید قرار گرفت. لاکان حتی پا را فراتر گذاشت و معتقد بود ناخودآگاه به عنوان بخش بسیار مهم و تعیین‌کننده شخصیت انسان، محصول و نتیجه زبان و ارتباط زبانی و شکل گرفته تحت‌تأثیر آن است. در اهمیت زبان سخن بسیار است و مجال مفصل می‌طلبد.

در رابطه با مبحث زبان و سینما می‌توان اشاره کرد سینما به عنوان یک هنر(و هم‌زمان یک صنعت) برای بیان خود به زبان(در انواع مختلفش) احتیاج دارد اما این تمام ماجرا نیست انسان‌ها برای تولید و انتقال مفاهیم و بیان مسائل اجتماعی و به اشتراک‌ْگذاری احساسات و عواطف فردی خود از زبان استفاده می‌کنند این زبان محدود به زبان تکلم نمی‌شود در این تعریف موسع از زبان، هنر در انواع شاخه‌هایش از نقاشی و موسیقی و هنر عکاسی و… گرفته تا مذهب و عرفان و ایدئولوژی را می‌توان ذیل این تعریف جا داد هرچه انسان به پیش می‌رود و بر طبیعت و محیط بیشتر تسلط می‌یابد توانایی ترکیب و ادغام بیشتر ابزارها و تکنولوژی‌ها در راستای ایجاد فنون تولید و انتقال مفاهیم و انتزاع بیشتر تفکر و اندیشه و علم را کسب می‌کند به عنوان مثال مفهوم و احساسی که با یک شعر انتقال می‌یابد شاید با چندین مقاله و کتاب به سختی ایجاد شده و انتقال پیدا کند حال تصور کنید این شعر با موسیقی ترکیب یابد و به یک قطعه موسیقی تبدیل شود در این صورت دایره تاثیر و انتقال به احتمال فراوان به مراتب بیشتر خواهد شد باز می‌توان متصور شد برای این قطعه موسیقی به همراه شعر، توسط تکنولوژی روز، یک کلیپ با یک سناریو و کارگردانی حرفه‌ای تولید کرد مسلّماً دایره مخاطبان افزایش خواهد یافت و حواس بیشتری از مخاطب در مواجهه با این محصول درگیر دریافت مفاهیم موجود در مجموعه حاصل از شعر و موسیقی و کلیپ ویدیویی خواهد شد. زبان شعر با ترکیب در زبان موسیقی و سینما محصولی را آماده می‌کند که هر یک به کمک دیگری، در خدمت انتقال مفاهیم و اندیشه‌ها و احساسات موجود در محصول نهایی است.

در مسیر تکامل انسان زبان نقش برجسته‌ای را ایفا کرده است محققان بر این باور هستند به کارگیری زبان در یک رابطه متقابل، هم‌زمان باعث رشد و افزایش حجم مغز انسان شده است و هم‌هنگام، افزایش حجم مغز که حاصل به‌کارگیری زبان از طرف انسان بوده منجر به تقویت زبان و تکامل و تحول در استفاده انتزاعی و اندیشه‌ورزانه از زبان بوده است. استفاده از زبان نیز همچون سایر ابزارها هم باعث تغییر و بهره‌وری بیشتر کار مورد نظر می‌شود و هم باعث تغییر و تکامل ابزارها می‌شود.

سینما را می‌توان یکی از آخرین محصولات تمدن بشری نام برد محصولی که از زبان،تصویر، موسیقی، تکنولوژی و علوم در همه شاخه‌هایش و تخیل و احساس انسان وام می‌گیرد و زبانی پیچیده، لایه‌لایه، نافذ، قدرتمند و موثر را تولید می‌کند استفاده از همه دستاوردها و امکانات و ظرفیت‌های انسان در سینما و به خدمت گرفتن‌شان، چنان قدرت و امکانی را به سینما می‌دهد که تا قبل از آن انسان فاقد چنین ابزار قدرتمند و فرصت‌مندی بود. تجسم و تصور رویاها و تخیلات در جهان بعد از سینما، چنان قدرتمند و متهورانه انجام می‌گیرد که مرز رویا و واقعیت متزلزل و متغیر می‌نماید و گاه تشخیص رویا و خیال از واقعیت، حتی در صورت امکان نیز فایده‌ای ندارد. سینما، مفاهیم نوین خلق می‌کند و هم‌زمان به انتقال مفاهیم بغرنج خدمت می‌کند افق‌های انسان را گسترش می‌دهد جهان دور را نزدیک و جهان نزدیک را ناآشنا می‌نمایاند قدرت و سلطه را نرمی و لطافت می‌بخشد در خدمت گسترش قدرت و سلطه، رژه می‌رود و هم‌زمان می‌تواند به مقابله قدرت و سلطه بپردازد. سینما سرگرمی نیست سینما مترقی‌ترین، موثرترین، پرابزارترین، پر مفهوم‌ترین و پرزبان‌ترین، زبان انسان است.

زبان با کارکرد و تأثیرات و نتایجی که در پی دارد برای انسان مانند یک زندان است ساختار و امکانات این زندان(زبان) تعیین‌کننده مقدار و محدوده آزادی انسان است سینما دیوارهای این زندان را عقب‌تر رانده و به گستره آزادی عمل و اندیشه انسان کمک کرده است اما نباید فراموش کرد که فقط زندان بزرگ‌تر و دیوارها دورتر از قبل شده است.

به قلم: سیداد شیرزاد – کنشگر اجتماعی