بیوگرافی ملاعبدالسلام جزیری متخلص به ناجی

بیوگرافی ملاعبدالسلام جزیری متخلص به ناجی

✍️فریدون پاوند

ملا عبدالسلام جزیری با تخلص شعری ناجی از شاعران گمنام کُرد اهل کُردستان ترکیه می باشد که در سال ۱۸۸۷ میلادی در خانواده ای پرجمعیت از اهالی جزیره بوتان دیده به جهان گشود . وی در خانواده‌ای نسبتاً پرجمعیت بزرگ شد، زیرا پنج برادر داشت و پدرش مراد در شهر به تجارت علوفه و تدارکات دامی مشغول بود و یکی از اشراف جزیره بوتان به حساب می آمد، اگرچه پدر ملاعبدالسلام جزیری در اصل از روستای آمارا (Amara) در تور عابدین غرب جزیره بود، اما پسرعموهای وی عبدالسلام الحاج سیف الدین و حاج عبدالرحمن را که از طبقه اصیل جزیره می دانستند. از اهالی جزیره بوتان بودند با این احتساب خانواده ملا عبدالسلام ناجی جزو اشراف جزیره بوتان بودند .

ملا عبدالسلام ناجی جزیری تحصیلات مقدماتی خود را در مدراس جزیره بوتان پشت سر گذاشت و همچنین درجات علمی خود را مدرسه سرخ (مەدرەسا سور) کە در قرن سیزدهم میلادی توسط شاهزاده شرف خان بوتانی بنا شده بود و محل تحصیل و تعلم اغلب ادبا، عرفا و شاعران نامی کُرد در آن اعصار بود، فراگرفت ، از جملە اساتید وی ملا محمد بشیر جزیری و شیخ سعید دارایی که جزو علماء سرشناس آن زمانه بودند را می توان نام برد، ملا عبدالسلام جزیری پس از تکمیل تحصیلات علمی خود بعنوان واعظ و امام جماعت مسجد جامع در شهر جزیره، مرکز امارت سابق بوتان به تدریس علوم دینی مشغول شد.

تعدادی از روحانیون بنام کُرد تحت تعلیم ملا عبدالسلام فارغ التحصیل شده اند و جواز اجتهاد را از او گرفته اند که از این جمله می توان به ملا رمضان گیلکی بوتانی، پدر دکتر محمد سعید رمضان البوطی، شیخ محمد قادری و شیخ ابراهیم الدین بوتانی اشاره کرد. ملا عبدالسلام جزیری به دلیل دانش سرشار و فداکاری فراوان و خدمات شایان خود ، مورد احترام همه محافل از جمله مقامات ترکیه و مردمان کُرد بود و بسیاری از افراد جامعه برای حل مشکلات خود او را همچون رهبر و راهنمای قابل رجوعی می دیدند که حین برخورد با مشکلات به او مراجعە می کردند .ملا عبدالسلام جزیری به چهار زبان اصلی شرقی: عربی، کُردی، فارسی و ترکی تسلط کامل داشت.

دوره حیات ملا عبدالسلام جزیری مصادف با به قدرت رسیدن مصطفی کمال آتاتورک و تاسیس جمهورب ترکیە بود، زمانی که جمهوری ترکیه تأسیس شد، روحانیون بسیاری مورد آزار و اذیت قرار گرفتند و با اعلام ممنوعیت زبان کُردی و قرات خطبه و اذان به زبان عربی و همچنین جلوگیری از تدریس به این زبان توسط جمهوری نوپای ترکیە و اجبار به تکلم عمومی به زبان ترکی و ترجمه متون و نوشته ها از عربی به ترکی و خلع و تغییر لباس روحانیون ، ملا عبدالسلام ناجی نتوانست در برابر این آزار و اذیت و آنچه را از وی خواسته شده بود سکوت کند، از این رو در سال ۱۹۳۴ میلادی شهر جزیره بوتان را ترک کرد و به سوریه پناهنده شد و مدتی در شهر دریک اقامت گزید. پس از آن به دنبال یورش مسیحیان مرتبط با فرانسوی ها و انگلیسی ها به شهر دریک سوریه که به آتش کشیدن این شهر را به دنبال داشت ملا عبدالسلام جزیری به شهر قامشلی نقل مکان کرد و به امامت مسجد جامع آن زمان شهر قامیشلی منصوب شد.

به آتش کشیده شدن مجموعه های اشعار و تالیفات ملا عبدالسلام جزیری به دنبال حمله مسیحیان تندرو بر فعالیت های ادبی کلی او تأثیر گذاشت. چنین بر می خیزد که پس از این واقعه ملا عبدالسلام جزیری شعری نسروده است و فعالیت او در سال های پایانی عمرش معطوف به شرح دیوان ملااحمد جزیری برای اولین بار به زبان عربی بود که نسخه اصلی آن هنوز محفوظ است و توسط پرفسور عزالدین شرح مذکور در شهر دهوک اقلیم کردستان در سال (۲۰۰۴) به چاپ رسیدە است . به نظر می رسد ملاعبدالسلام جزیری به پیشکسوت شاعران کلاسیک کُرد،ملا احمد جزیری ، علاقه و وابستگی شدیدی داشت، به همین دلیل از تأثیرپذیری از او راضی نبود، بلکه سعی داشت شعرهایی مشابه و همتراز با اشعار او بسراید،

بدلیل کمبود منابع اشعار وی در مجموعه‌های چاپی چاپ و نوشته نشده است، مگر برخی از آن‌هایی که به دست ملا اسماعیل مصطفی، استنساخ شده است. محقق عبدالرقیب یوسف نیز دو شعر معروف او را در ضمیمه روزنامه عراق (باشکو) شماره ۳۱ اکتبر ۱۹۷۹ منتشر کرد. ملا عبدالسلام جزیری دو مجموعه شعر سروده است که یکی به زبان کوردی و دیگری آمیخته به چهار زبان کوردی ، فاسی ،ترکی،و عربی است ، علاوه بر اشعار بسیار که مهمترین آنها (بانگا هێشیارکرنێ) Banga Hişyrîyê ، (خەونا راست) Xewna Rast و (نالیینا گولی) Nalîna Gulê،است، متأسفانه از اشعار او جز سه سروده ای  که ذکر شد و بعضی قطعات پراکنده، چیزی باقی نمانده است، شایان ذکر است که ملا احمد زفنکی از تفسیر و تصحیح ملا عبدالسلام در مورد شرح دیوان ملا احمد جزیری بهره فراوان برده است و پیش از نوشتن شرح این اثر بی بدیل ادبیات کلاسیک کُردی از نسخه اصلی که توسط ملا عبدالسلام جزیری به امانت گرفتە بود استفاده کرده است.

ملا عبدالسلام ناجی جزیری تا آخرین لحظات زندگی خود در شهر قامیشلی به سر برد و سرانجام در تاریخ ۲۷ نوامبر ۱۹۵۲ میلادی در همان شهر درگذشت و در یکی از آرامستان های این شهر در جمع خیل عظیمی از مقامات ، ادبا ، حکما ، روحانیون و  دوستداران و مشتاقان ادبیات کوردی به خاک سپرده شد.

بخشی از غزل خەونا راست سرودە ملا عبدالسلام ناجی:

ب شەڤ من دی دل ئارامەک د خەو دا

ژ ئەشقی ناگەهان من دل گِرەو دا

ژ رەنگِ صبحی صادق عارزێ ویم

بەڵی بدرا منور ژی د بوو کیم

عەنی ماە و سپیدە وێ جەبین بوو

چ یارەک پر شەپال و نازەنین بوو

دو چەهڤین رەش بەلەک مانەندێ جەیران

هەچی بدیا د مایی لال و حەیران

بەڵی مخمور و بیمار و سەقیم بوون

کو حوجلا عاشقان دل ژێ دو نیم بوون  …